Tien ZEMBLA-onthullingen waarbij klokkenluiders een belangrijke rol speelden

Sjoemelen met miljoenen

De Bouwfraudezaak staat inmiddels bekend als de grootste bouwfraudezaak uit de geschiedenis. Na de onthulling in 2001 maakte ZEMBLA drie vervolguitzendingen over de bouwfraude en klokkenluiders: 'Corrupte ambtenaren', 'Ministeries in het nauw' en 'Afrekenen met de bouwfraude.' 

Over de jarenlange strijd van Fred Spijkers tegen Defensie. Spijkers krijgt als maatschappelijk werker van de krijgsmacht in 1984 een dienstopdracht om een weduwe te vertellen dat haar man is omgekomen door zijn eigen schuld. Spijkers weet echter dat het anders ligt: Defensie heeft ondeugdelijke landmijnen gebruikt. Door de waarheid te vertellen voorkomt hij dat de zaak in de doofpot belandt. Maar het Ministerie van Defensie is niet blij met zijn onthulling en werkt Spijkers tegen. Pas in 2010 oordeelt Centrale Raad van Beroep dat Spijker niet de hoofdschuldige is van het conflict.

Een zeer triest voorbeeld van een klokkenluiderszaak is dat van Arthur Gotlieb, die als senior beleidsmedewerker bij de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) werkte. Gotlieb luidt de noodklok over grote misstanden binnen de Nederlandse Zorgautoriteit en maakt twee weken later een eind aan zijn leven. Omdat de NZa de affaire stil wil houden, stapt de familie van Gotlieb naar de pers. En zo wordt hij postuum klokkenluider.

In de ZEMBLA-aflevering 'Experimenteren met patiënten' uiten verpleegkundigen van GGZ Noord-Holland Noord in Heiloo grote zorgen over een wetenschappelijk medisch experiment met psychiatrische patiënten. De patiënten blijken als proefpersonen te worden gebruikt om een nieuwe medicijncombinatie te testen. De klokkenluider die de misstanden bekendmaakt, wordt ontslagen en krijgt, op straffe van een hoge boete, een spreekverbod opgelegd. Uiteindelijk wordt ze alsnog in het gelijk gesteld.

Ook in de ZEMBLA ‘Wie is de mol’ besluiten klokkenluiders hun verhaal te doen. ZEMBLA krijgt van een klokkenluider een USB-stick toegespeeld met daarop zo’n honderdduizend e-mails en vertrouwelijke bedrijfsplannen van Ordina. De ICT-leverancier Ordina blijkt te hebben gefraudeerd met verschillende aanbestedingen van de overheid. Het gaat om aanbestedingen van het ministerie van Veiligheid en Justitie en de gemeente Rotterdam. Ook krijgt Ordina cruciale, vertrouwelijke documenten toegespeeld, onder andere door een ambtenaar.

Uit interne documenten in het bezit van ZEMBLA en uit beëdigde verklaringen van klokkenluiders en oud SVB werknemers, blijkt dat de Sociale Verzekeringsbank (SVB) extreme risico's neemt bij de ontwikkeling van een nieuw computersysteem voor de uitbetaling van de kinderbijslag en AOW. Er heerst volgens de klokkenluiders een angstcultuur binnen de SVB. 'Alleen mensen die het geluid van Capgemini lieten horen, bleven over', zegt een IT-specialist die voor de SVB werkte.

VION, de grootste leverancier van varkensvlees in Nederland en een van de grootste slachterijen in Europa, blijkt te frauderen met duurzaam vlees. Dat verklaren klokkenluiders en anonieme werknemers van het bedrijf in 2013 in de uitzending 'Sjoemelen met vlees'.

Aan boord van pelagische super-trawlers van het bedrijf Parlevliet en Van der Plas blijkt ‘op bestelling' gevist te worden. Grote hoeveelheden bruikbare, maar commercieel minder aantrekkelijke vis worden dood in zee teruggegooid. Een klokkenluider van Parlevliet en Van der Plas liet zien dat er aan boord van het schip Jan Maria met twee logboeken wordt gewerkt.

ZEMBLA duikt in een aantal misstanden bij het UMC Utrecht. In het ziekenhuis blijkt een angstcultuur op de KNO-afdeling te heersen. Volgens stafleden brengt de onveilige sfeer de veiligheid van patiënten in gevaar. Dodelijke calamiteiten, zoals een per ongeluk doorgesneden halsslagader, zijn niet gemeld aan de Inspectie voor de Volksgezondheid. Klokkenluiders worden onder druk gezet en een omstreden arts die eerst op non-actief was gezet, mag ineens weer gaan werken. Naar aanleiding van de ZEMBLA-uitzendingen over het UMCU startte de Inspectie een groot onderzoek dat in 2017 wordt afgerond.

In februari dit jaar onthult ZEMBLA grove misstanden bij de Belastingdienst. De redactie krijgt een USB-stick in handen met daarop meer dan honderd vertrouwelijke documenten van de Belastingdienst. Het gaat om mails, rapporten en gespreksverslagen. Klokkenluiders vertellen onder ede over de wantoestanden. De problemen zijn ernstiger dan de staatssecretaris tot nu toe naar buiten heeft gebracht.