Ministerie: ‘Granuliet in Over de Maas veilig’

Granuliet in natuurplas Over de Maas heeft geen negatieve effecten voor mens en milieu, stelt het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat op basis van een onderzoek van Arcadis. Het onderzoeksbureau deed in opdracht van het ministerie onderzoek naar het gestorte granuliet in de natuurplas. Arcadis stelt in het rapport dat de vorming van de gevaarlijke stof acrylamide “niet waarschijnlijk” is. Volgens milieuchemicus Joop Harmsen is het onderzoek echter een momentopname: “Er is niet goed onderzocht wat de gevolgen op lange termijn zijn. En dan moet je geen risico nemen.”

Aan granuliet wordt het bindmiddel polyacrylamide toegevoegd. Als dat middel afbreekt kan de kankerverwekkende stof acrylamide vrijkomen. Arcadis heeft onder meer monsters genomen van het toegepaste granuliet en het grond – en oppervlaktewater. In die monsters is in ieder geval geen acrylamide aangetroffen.

Milieuchemicus Joop Harmsen deed zelf veel onderzoek naar het gedrag van stoffen in het milieu. Hij zei bij de aankondiging van het Arcadis-onderzoek al dat het weinig zin heeft om nu monsters te nemen. Mede omdat er een afdeklaag van drie meter op de bodem van de plas is gekomen die eventuele schadelijke stoffen die vrijkomen, op korte termijn gescheiden houdt van het water. “We weten niet wat er op de lange termijn gebeurt. De oplevering is een momentopname. Eventuele afbraakproducten zijn in ieder geval na oplevering nog niet via de uiteindelijke afdeklaag van drie meter verplaatst naar het water”, zei hij bij de aankondiging van het onderzoek ruim een jaar geleden. In oktober vorig jaar is de granulietstort in Over de Maas stilgelegd. Daarna is de afdeklaag pas gestort.

Uit het rapport blijkt dat granuliet een negatief effect heeft op de geteste dansmug, die “een langzamere groei en ontwikkeling” doormaakt. Dit effect wordt in het rapport verklaard door de aanwezigheid van het chemische bindmiddel. “Het zou kunnen betekenen dat granuliet mogelijk minder geschikt is als drager voor specifieke ecosystemen of natuurdoeltypen”, schrijven de onderzoekers. Maar omdat in Over de Maas het granuliet wordt afgedekt met een drie meter dikke leeflaag “speelt granuliet als drager voor het ecosysteem geen rol”, concludeert Arcadis.

Harmsen vindt die conclusie vreemd: “Ja, op die manier kun je alles toepassen. Ik vind dat wat onder zo’n laag ligt ook nooit ter discussie mag staan.” Harmsen noemt daarbij als voorbeeld de Kraaijenbergse Plas waar ook granuliet is gestort, maar daar is die leeflaag volgens Harmsen niet of nauwelijks aanwezig. “Of het daar wel een gevaar is, geeft het rapport geen antwoord op. Dus sowieso mag dit rapport niet gebruikt worden voor andere plassen waar het granuliet gestort is”, aldus Harmsen. De onderzoekers van Arcadis schrijven in het rapport inderdaad dat alleen naar onderzoek is gedaan naar Over de Maas. “De toepassing van granuliet op andere locaties of voor andere doeleinden is geen onderdeel van het review-onderzoek.”

“Ook na dit rapport weten we nog steeds niet hoe polyacrylamide (het chemisch bindmiddel, red.) zich in de toekomst gaat gedragen. En dat is steeds mijn punt geweest”, zegt Harmsen tegen Zembla. Maar Arcadis doet in het rapport wel een voorspelling over de toekomst. De onderzoekers zeggen dat het hoogst onwaarschijnlijk is dat acrylamide in Over de Maas vrijkomt. Harmsen is daar zeer verbaasd over: “Dat mag je nooit concluderen op basis van de uitloogproef die ze hebben gedaan. Die proef is namelijk niet ontworpen voor een stof die er nog niet is.” Daarnaast zegt Harmsen dat niet alleen de vorming van acrylamide een mogelijkheid is, maar dat er ook andere brokstukken van polyacrylamide kunnen worden gevormd. “Het rapport beperkt zich tot acrylamide.”

Arcadis heeft geen onderzoek gedaan naar de vraag of granuliet grond is. Het minder diep maken van een natuurplas (verondiepen) mag alleen met een stof die als grond gekwalificeerd wordt. En volgens meerdere deskundigen, ook binnen het ministerie en Rijkswaterstaat zelf, is dat niet het geval. Milieuchemicus Jos Vink van onafhankelijk onderzoeksinstituut Deltares verklaarde bijvoorbeeld daarover tijdens een rondetafelgesprek in de Tweede Kamer: “Bodem bestaat uit organische en anorganische bestanddelen. In granuliet zitten geen organische of anorganische bestanddelen. Aan een leek zou ik het als volgt uitleggen: In grond groeit een plantje en in granuliet niet”, zei Jos Vink van Deltares.

Wethouder Ans Mol van gemeente West Maas en Waal heeft zich van begin af aan verzet tegen de granulietstort in haar gemeente: “Het is op dit moment gelukkig niet gevaarlijk, maar het had nooit toegepast mogen worden. Wij zijn nog steeds van mening dat het geen grond is omdat er een chemisch middel aan is toegevoegd. Daarnaast maken we ons zorgen over de gevolgen van dit middel op lange termijn. Daarom blijven we de plas monitoren.”

Het onderzoek was vooral bedoeld om de zorgen bij betrokken burgers weg te nemen. Burgercollectief Dreumel, dat al jarenlang strijdt tegen de bagger- en granulietstort in de natuurplas, haakte tijdens het onderzoek van Arcadis af. Gert-Jan van Engelen zegt namens het collectief: “Je kunt wel zeggen dat een partij onafhankelijk is, maar Arcadis is voor een belangrijk deel van haar inkomsten afhankelijk van Rijkswaterstaat, het ministerie, de wegenbouwers en de baggeraars, allemaal belanghebbenden in dit gevoelige dossier. ” 

Volgens Van Engelen bleek van de acht punten die het Burgercollectief aanvoerde nog niet de helft onderzocht of getoetst te gaan worden: “De milieuhygiënische kwaliteit was maar een deel van onze zorgen. Andere zorgen zoals bijvoorbeeld de onafhankelijkheid van het onderzoek, beïnvloeding door Rijkswaterstaat en Bontrup zijn niet meegenomen.”

Staatssecretaris Van Veldhoven heeft het Arcadis-rapport vrijdagmiddag naar de Kamer gestuurd. In het persbericht zegt ze het belangrijk te vinden dat bij verondiepen in het algemeen het milieu nog beter beschermd wordt en dat ze hiervoor meetbare ecologische criteria wil opstellen. In een brief aan de Kamer zegt ze  een voorstel voor te bereiden “hoe meetbare ecologische criteria leidend kunnen worden gemaakt voor het diepe plassenbeleid”. Dat het milieu beter beschermd moet worden, noemt Harmsen “een rijkelijk late conclusie. We hadden die criteria een jaar geleden ook nog niet en toch ging men toen door met storten.”

Over het rapport van Arcadis zegt de staatssecretaris: “Ik hoop dat met deze bevestiging de vragen en zorgen die veel mensen vooral in de omgeving van Over de Maas hadden, zijn weggenomen.”

Dat geldt in ieder geval niet voor de mannen van BurgerCollectief Dreumel. “Ook omdat er eerst een breed mediaoffensief is gestart rondom de positieve resultaten en wij zelf het rapport nog niet eens hebben mogen ontvangen, hoewel dat toegezegd was, lijkt er meer op dat het onderzoek vooral is gedaan om de opdrachtgevers gerust te stellen. De granulietberg ligt inmiddels in de natuurplas. Daar gaat niemand meer wat aan doen.”

Milieuchemicus Harmsen zit nog vol vragen: “Weten we nu voldoende van granuliet en de milieuvreemde stof polyacrylamide om dit te storten in een plas? Dan zeg ik nee. Ik zie een herhaling van wat al het afgelopen jaar is gebeurd. De kennis die we nodig hebben is er niet bijgekomen. Deze antwoorden heb ik ongeveer een jaar geleden ook gegeven in de Tweede Kamer en ook in een toelichting aan de gemeente. Ik vind dus nog steeds dat je het niet moet toepassen omdat we niet weten wat er in de toekomst gaat gebeuren. Dit rapport geeft daar geen antwoord daarop. Dan moet je het voorzorgsprincipe hanteren.”

Enkele weken geleden adviseerden onderzoekers van de Stichting Advisering Bestuursrechtspraak voor Milieu en Ruimte Ordening (STAB) aan de Raad van State dat granuliet veilig gebruikt kan worden en dat het niet schadelijk is.

Joop Harmsen is ook kritisch over dat rapport: “Het valt op dat ze niets hebben gedaan met de informatie uit het kringgesprek in de Tweede Kamer. Er wordt helemaal niet ingegaan op wat daar door diverse deskundigen is gezegd.”  

Wethouder Ans Mol liet al eerder weten dat ze vanwege dat rapport niet meer gehoord hoeft te worden door de Raad van State. In de Gelderlander zei ze daarover: “We vinden het zeer jammer dat het rapport vooral over bronnen van de producent en de overheid gaat. Er wordt niet weerlegd wat ónze deskundigen zeggen. Er wordt gewoon niet op ingegaan!’’ Bij Omroep Gelderland zei ze: "De argumenten van de gemeente worden eigenlijk terzijde geschoven. Het doet me denken aan de toeslagenaffaire", aldus de wethouder. 

Joop Harmsen: Het gaat in mijn ogen bij granuliet nog steeds om de volgende twee vragen: Is granuliet grond en weten we voldoende van de toegevoegde flocculant om ongecontroleerd storten in een diepe plas te kunnen verantwoorden? Mijn antwoord op beide vragen is nee. En de consequentie hiervan is dat het granuliet niet gestort had mogen worden in een diepe plas.”

Een integriteitsonderzoek naar aanleiding van de Zembla-uitzendingen naar de kwestie, ook gevraagd door de Kamer, loopt nog.

Kijk onze uitzendingen over de granulietstort in Over de Maas terug. 

Rectificatieverplichting Zembla 

De Rechtbank Den Haag heeft bij vonnis van 31 augustus 2022 geoordeeld dat Zembla onrechtmatig (want niet met de van Zembla te verwachten zorgvuldigheid) tegenover het bedrijf Graniet Import Benelux (ook handelend onder de naam Bontrup) heeft gehandeld door de door Gustaaf Biezeveld gedane uitspraken over het opzettelijk plegen van strafbare feiten door het bedrijf Bontrup in de uitzending van 6 februari 2020 op te nemen. Dit echter zonder voldoende feitelijke basis en op de ongenuanceerde en onvoorwaardelijke wijze zoals Zembla dat toen heeft gedaan. De rechtbank Den Haag heeft BNNVARA / Zembla bevolen deze rectificatie te plaatsen.