Dit is ons dossier over adoptiebedrog

Sinds de jaren zeventig zijn er ruim veertigduizend kinderen in Nederland vanuit het buitenland geadopteerd. Zembla doet sinds 2017 onderzoek naar de misstanden en de fraude die op grote schaal bij deze adopties hebben plaatsgevonden. In dit dossier lees je alles over de onderzoeken en uitzendingen van Zembla en wat er sindsdien is gebeurd.

Dit verhaal in het kort

- In de jaren tachtig is er op grote schaal gefraudeerd met adopties uit Sri Lanka: verkeerde moeders werden in het dossier gezet, broers en zussen verzwegen en geboortedata in paspoorten doorgekrast.
- Het adoptiesysteem in Sri Lanka had perverse prikkels: tussenpersonen werden betaald per kind dat ter adoptie kon worden aangeboden.
- In Sri Lanka bestonden in de jaren tachtig ‘babyfarms’: waar vrouwen zwanger werden gemaakt om aan de vraag naar adoptiekinderen te kunnen voldoen. De Sri Lankaanse regering bevestigt het bestaan hiervan tegenover Zembla.
- De ministeries van Buitenlandse Zaken en Justitie zijn in 1991 door de Nederlandse ambassade in Colombo zeer gedetailleerd zijn geïnformeerd over ernstige misstanden rondom adopties in Sri Lanka.
- Ook in landen als Bangladesh, Indonesië en Cambodja blijkt er op grote schaal te zijn gefraudeerd met adopties.
- In 2021 worden adopties uit het buitenland per direct opgeschort door minister Dekker, na een zeer kritisch rapport over interlandelijke adopties. Dekker biedt namens de Nederlandse overheid excuses aan aan de geadopteerden.
- Vanaf april 2022 staat het kabinet adopties uit het buitenland onder voorwaarden weer toe. Adopties zijn alleen mogelijk als in het land van herkomst geen passende opvang is.
- Verschillende geadopteerden voeren rechtszaken tegen de Nederlandse overheid. Ze houden de staat verantwoordelijk voor hun onrechtmatige adopties.

Het eerste onderzoek dat Zembla doet naar fraude en misstanden bij internationale adopties, richt zich op adopties uit Sri Lanka in de jaren tachtig. In die jaren werden er 11.000 kinderen vanuit Sri Lanka geadopteerd. Nederland is veruit de grootste afnemer, met bijna 4000 kinderen. Het is daarmee de meest omvangrijke adoptiegolf die ons land heeft gekend. Zembla spreekt met meerdere kinderen die in die periode zijn geadopteerd. Ze zijn inmiddels volwassen en ontdekken dat er van alles rammelt aan hun adoptieverhaal en aan hun identiteitspapieren. Dat heeft verstrekkende gevolgen.

Bekijk hier aflevering 1 van Zembla over adoptiebedrog:

Zo ontdekken Sita van Groesen en Sharon ter Wee na een DNA-test dat ze volle zussen zijn, iets wat hen nooit is verteld, ze vonden elkaar toevallig in een Whatsapp-groep voor lotgenoten. Ook bij hen kloppen hun identiteitspapieren en dossiers niet. Sharon krijgt in 2008 te horen dat het ziekenhuis waar ze denkt te zijn geboren, gebruikt is om geboortecertificaten te vervalsen en dat dat ook bij haar is gebeurd. Alles in haar dossier blijkt vals te zijn, zelfs haar geboortedatum. Later ontdekken de zussen dat Sita nog een tweelingzus heeft, Charlotte. Charlotte maakte een einde aan haar leven voordat de zussen contact konden leggen.

Sita en Sharon zijn via de Stichting Flash geadopteerd. Flash is in die jaren de grootste Nederlandse speler op de adoptiemarkt in Sri Lanka. Een oud-bestuurder van de stichting, die anoniem in Zembla te horen is, schat in dat bij misschien wel 70 procent van de geadopteerden het dossier niet klopt. Zo werden soms niet de juiste moeders in de dossiers gezet, zijn broers en zussen verzwegen en zijn geboortedata in paspoorten  doorgekrast.

Het is in de jaren tachtig al bekend dat er veel mis is met de adopties uit Sri Lanka. In een reportage van het programma Tros Aktua uit 1983 vertelt een oud-medewerker van Flash dat tussenpersonen die voor Flash werkten, soms wel tweeduizend gulden per kind kregen. Wensouders uit Nederland geven in Tros Aktua aan voor Flash te kiezen om “de hele bureaucratie van bepaalde verenigingen te omzeilen.”

Een andere grote adoptiestichting uit die tijd – Wereldkinderen – deed geen adopties vanuit Sri Lanka. Zembla spreekt met Zef Hendriks, hij was in die jaren de directeur van Wereldkinderen en noemt de betaling van tussenpersonen een perverse prikkel: “Dan heb je een eigenbelang en dat zit in je portemonnee, om zo snel mogelijk zo veel mogelijk kinderen door het lijntje te krijgen, want dan verdien je meer.”

Hendriks: “Ik snap dat ouders natuurlijk, vanuit de roze wolk gezien, die willen kinderen. Dat is volstrekt logisch. En dat geeft ook druk op een bemiddelaar. Maar aan die druk mag en moet je niet toegeven, want het gaat over kinderwelzijn. Het gaat niet over ouderwelzijn.”

Het adoptiebureau Stichting Flash is in 2010 gestopt. De meeste bestuursleden die betrokken waren bij adopties vanuit Sri Lanka, zijn overleden. De adoptiekinderen met hun valse dossiers, kunnen nu nergens terecht.

De uitzending van Zembla maakt veel los, ook bij Marleen Blenkers. Zij werd in 1985 vanuit Sri Lanka geadopteerd met haar tweelingzus Miranda. Van jongs af aan krijgen ze te horen dat ze voor een tweeling weinig op elkaar lijken. “Maar dan zeiden we dat we twee-eiig waren," vertelt Marleen. "Natuurlijk hebben we ons vaak afgevraagd of we echt tweelingzussen waren. Door de uitzending van Zembla hebben we besloten dat het tijd was om het uit te zoeken.” Na een DNA-test blijken Marleen en Miranda geen familie te zijn.

Lees hier het verhaal van Marleen en Miranda

Ook Amandi van Loon spitte na onze uitzending door haar adoptiepapieren. “Het was één grote zooi van fouten en toen stond mijn hele leven eigenlijk op zijn kop.” Van Loon vermoedt na de uitzending van Zembla dat haar moeder niet vrijwillig afstand van haar heeft gedaan. Ze vindt nieuwe informatie en reist voor de vierde keer naar Sri Lanka om haar biologische ouders te zoeken. Helaas levert haar zoektocht van drie weken niets op. “Ik weet dat in Sri Lanka mijn ouders zijn, misschien broers en zussen. Het kan iedereen zijn, maar ook helemaal niemand. Ik heb geen idee. (…) Ik heb helemaal niks meer, alleen mijn naam.”

Bekijk hier aflevering 2 van Zembla over adoptiebedrog:

In september 2017 gaat Zembla verder met het onderzoek naar adoptiefraude en komt tot de schokkende ontdekking dat er in de jaren tachtig ‘babyfarms’ zijn geweest, waar vrouwen zwanger werden gemaakt om aan de vraag naar adoptiekinderen te kunnen voldoen. Walter Willegoda, die in Sri Lanka als bemiddelaar werkte tussen adoptiekinderen en biologische ouders, benoemt het bestaan ervan. De Sri Lankaanse overheid bevestigt het verhaal: “Ze verzamelden daar baby’s en verkochten ze aan buitenlanders voor adoptie” zegt de Sri Lankaanse minister van Volksgezondheid, Rajitha Senaratne, tegen Zembla. Het was voor de Sri Lankaanse overheid de reden om in 1987 tijdelijk te stoppen met interlandelijke adopties. Het is voor het eerst dat de Sri Lankaanse regering het bestaan van ‘babyfarms’ toegeeft. De verhalen over ‘babyfarms’ werden eerder afgedaan als geruchten.

Naar aanleiding van de bevindingen van Zembla start Sri Lanka een onderzoek naar de fraude rond de adopties van duizenden kinderen die in de jaren tachtig vanuit Sri Lanka naar Nederland zijn gehaald. Ook neemt minister Senaratne het initiatief tot het oprichten van een DNA-bank waar zowel kinderen als ouders op zoek kunnen naar hun bloedverwanten.

Het nieuws over de babyfarms slaat in als een bom: de ontdekkingen worden wereldnieuws. In Nederland wordt de destijds verantwoordelijke staatssecretaris van Veiligheid en Justitie Klaas Dijkhoff gevraagd om opheldering. Dijkhoff laat aan Zembla weten dat hij op basis van inventarisatie, onderzoek en gesprekken zou bezien of er een rol voor de Nederlandse overheid is weggelegd.

Ook de geadopteerde Jolijn zocht jarenlang naar haar biologische moeder. Bekijk en lees hier haar verhaal.

In 2018 vervolgt Zembla het onderzoek naar misstanden rondom adopties uit het buitenland vanaf de jaren zeventig. Niet alleen in Sri Lanka ging er veel mis bij adopties, ook in andere landen zoals Indonesië, Bangladesh en Cambodja blijkt op grote schaal sprake van illegale adopties, onder meer naar Nederland. Wat wist de Nederlandse overheid hier vanaf? 

Bekijk hier aflevering 3 van Zembla over adoptiebedrog:

Advocaat Mark de Hek, die adoptiekinderen bijstaat in de rechtszaal, ontdekt na een WOB-verzoek stukken van de Nederlandse overheid over adoptie. Daarin leest hij dat het ministerie van Justitie in 1979 al werd gewezen op problemen met adoptiebureau Flash. Emeritus hoogleraar Adoptie René Hoksbergen meldde toen aan het ministerie dat Flash totaal niet kritisch is op de adopties. “De Nederlandse overheid heeft met de handen in de zij staan toekijken,” meent advocaat De Hek.

In dat zelfde jaar stelt ook VVD-Kamerlid Ed Nijpels kritische vragen over adopties vanuit het buitenland. De gang van zaken rond adoptie was niet goed geregeld, vond hij. "Het importeren van pinda’s is aan meer voorschriften gebonden dan de adoptie van een buitenlands kind."

In 1989 komt er een wet die regels voor interlandelijke adoptie vastlegt. Maar volgens Hoksbergen zijn er dan nog steeds dingen die niet goed gaan. Dat laat het levensverhaal van Dilani Butink zien. Als zij in 1992 via stichting Kind & Toekomst uit Sri Lanka wordt geadopteerd zijn de misstanden rondom adopties uit dat land al meer dan tien jaar bekend. Maar ook het dossier van Dilani Butink blijkt vervalst. 

Hoe haar adoptie wél verliep, lijkt nu niet meer te achterhalen. Butink: “Succes met je zoektocht, zei het adoptiebureau. Iedereen trekt zijn handen ervan af. Alsof ze er niks mee te maken hebben. Maar hoe zijn wij dan hier gekomen?”

Uit onderzoek van Zembla blijkt dat de ministeries van Buitenlandse Zaken en Justitie in 1991 door de Nederlandse ambassade in Colombo zeer gedetailleerd zijn geïnformeerd over ernstige misstanden rondom adopties in Sri Lanka. Dat staat in correspondentie tussen de ambassade en het ministerie van Buitenlandse Zaken, die in bezit is van Zembla. Wat deed de Nederlandse overheid met deze informatie?

Lees hier de vragen die Zembla stelde aan het ministerie en de antwoorden van toenmalig minister Sander Dekker.

Minister van Justitie en Veiligheid Sander Dekker komt na de uitzending in 2018 met een schriftelijke verklaring. Hij onderkent dat er kwetsbaarheden in het adoptiesysteem zitten. Maar volgens Dekker ligt "de primaire verantwoordelijkheid voor een zorgvuldige afstandsprocedure en dossiervorming daaromtrent lag en ligt echter bij de zendende landen." Dat er veel mis is gegaan bij adoptieprocedures noemt het ministerie ‘uitermate betreurenswaardig.’ Toch is dat voor Dekker in 2018 geen reden om te stoppen met interlandelijke adoptie.

Minister Dekker kondigt in 2018 wel een onafhankelijk onderzoek aan naar de mogelijke betrokkenheid van overheidsfunctionarissen bij illegale interlandelijke adopties. De regering stelt ook maximaal 1,2 miljoen euro beschikbaar voor adoptiekinderen die hun ouders in het buitenland willen vinden. Belangenorganisaties zijn ontevreden over deze subsidieregeling, omdat er niet voldoende ruimte is voor individuele zoektochten. Een claim van Dewi Deijle om geadopteerden die op zoek gaan naar hun biologische ouders, individuele financiële hulp te bieden, wordt in 2021 afgewezen.

Emeritus hoogleraar Adoptie René Hoksbergen stelt dat Justitie heeft gefaald in haar toezichthoudende taak: “De Nederlandse overheid heeft nu een plicht om 40 duizend buitenlandse adoptiekinderen zoveel mogelijk te helpen onjuistheden uit het verleden omgedaan te maken.” Verschillende geadopteerden geven in de uitzending van Zembla aan dat zij de Nederlandse staat verantwoordelijk willen houden voor de misstanden.

In 2019 start Dilani Butink een rechtszaak tegen de staat. Ze beseft na de uitzendingen van Zembla dat het niet om slordigheidsfoutjes gaat, maar dat er op grote schaal misstanden plaatsvonden rond adopties uit Sri Lanka. Butink verwijt daarom de Staat adopties vanuit Sri Lanka te hebben laten doorgaan, terwijl de overheid wist van malafide adoptiepraktijken daar. Samen met haar advocaat Lisa-Marie Komp eist ze dat de overheid schuld erkent, haar schadeloos stelt en een DNA-databank opricht voor geadopteerden uit Sri Lanka. Ook wil ze ondersteuning om haar biologische ouders alsnog op te sporen.

Bekijk hier het verhaal van Dilani Butink:

De zaak van Dilani Butink wordt eerst wegens verjaring afgewezen. De uitspraak in hoger beroep volgt in de zomer van 2022: de Staat en adoptieorganisatie Stichting Kind en Toekomst hebben onrechtmatig gehandeld bij de frauduleuze adoptie van Butink. Zij hadden beter moeten controleren op misstanden.

In oktober 2022 besluit minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind namens de Nederlandse Staat tegen de uitspraak in cassatie te gaan. Hij noemt dat ‘geen gemakkelijke beslissing’ en ‘wrang.’ Maar daar kan Dilani Butink weinig mee: “Ik vind het verschrikkelijk. Dit is zo slopend,” zegt ze tegen Zembla. “Het voelt alsof ik de crimineel ben, terwijl ik niks fout heb gedaan.” In november 2022 werd bekend dat de overheid meer documenten over de adoptie van Butink openbaar moet maken. Ook moeten zwartgelakte stukken uit haar adoptiedossier openbaar worden. De cassatiezaak loopt nog.

Advocaat Mark De Hek stelt in 2023 de Staat aansprakelijk voor geleden schade van acht inmiddels volwassen adoptiekinderen uit Sri Lanka. De Nederlandse Staat zou ernstig tekort zijn geschoten in het controleren van hun adoptiebureaubureau, Stichting Flash. Dat adoptiebureau is inmiddels failliet, de meeste oud-bestuursleden zijn overleden. De Hek: “Deze mensen ondervinden nog dagelijks de gevolgen van de fraude bij hun adoptie: ze weten niet wie hun familie is of ze dragen een verkeerde naam of geboortedatum. Het was evident dat de adoptieorganisatie en de adoptiedossiers niet deugden en daarom hadden ze nooit op deze manier geadopteerd mogen worden. De overheid heeft weggekeken en daarmee is de Staat aansprakelijk voor de gevolgen. Met deze zaak willen we bereiken dat er erkenning komt van dit leed en dat de overheid de schade vergoedt.” Die schade bestaat naast DNA-tests uit zoekreizen, naams- en geboortedatumwijzigingen en psychologische hulp.

Deborah Hageman is één van de mensen die nu naar de rechter stapt. Zij won eerder in 2023 een zaak om haar persoonsgegevens te mogen wijzigen - haar geregistreerde voornaam en geboortedatum kloppen niet. 

In 2021 bepaalt de rechter in Den Haag dat de Nederlandse Staat een schadevergoeding moet betalen aan Patrick Noordoven. Hij werd in 1980 illegaal geadopteerd uit Brazilië. De rechter vindt dat de Staat ‘onrechtmatig heeft gehandeld’ tegenover de man. Volgens Noordovens advocaat Lisa-Marie Komp (die ook Dilani Butink bijstaat) is dit voor het eerst dat in Nederland de Staat voor een rechtbank, in eerste aanleg, is veroordeeld om schadevergoeding te betalen aan een illegaal geadopteerde. De Staat gaat in beroep tegen deze uitspraak.

In 2023 begint Mark de Hek daagt de Nederlandse Staat voor de rechter namens acht personen die vanuit Sri Lanka naar Nederland zijn geadopteerd. Ze eisen een schadevergoeding voor fouten die bij hun adopties zijn gemaakt. 

In 2021 worden adopties uit het buitenland per direct opgeschort door minister Dekker. Dat gebeurt naar aanleiding van een vernietigend rapport over het systeem van interlandelijke adoptie op Nederland. De onderzoekscommissie stelt dat er tussen 1967-1998 sprake is geweest van kinderdiefstal, kinderhandel, corruptie, vervalsing en diefstal van documenten, onethisch handelen van ambtenaren en het onder valse voorwendselen overbrengen van kinderen naar Nederland. De commissie concludeert dat signalen van misstanden genegeerd werden en niet opgevolgd door de Nederlandse overheid. Het systeem is ook nu nog fraudegevoelig, concludeert de commissie. Misstanden komen ‘tot op de dag van vandaag’ voor.

Minister Dekker biedt vervolgens namens de Nederlandse overheid excuses aan aan de geadopteerden. Volgens Dekker is de Nederlandse overheid tekortgeschoten ‘door jarenlang weg te kijken van misstanden.’ De opschorting van interlandelijke adoptie leidt tot veel reacties, zowel van voor- als tegenstanders. Het ministerie voor Rechtsbescherming verkent of een nieuw stelsel voor adoptie mogelijk is.

Vanaf april 2022 staat het kabinet adopties uit het buitenland onder voorwaarden weer toe. Hoe dat besluit tot stand is gekomen, is te reconstrueren met behulp van stukken die met een beroep op de Wet Open Overheid openbaar zijn gemaakt. Het Nederlands Dagblad schreef er in juni 2023 een artikel over. Ook Zembla bekeek deze stukken. Opvallend is dat minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind lang leek te koersen op een adoptiestop, maar plotseling van koers veranderde. In een concept-Kamerbrief van Weerwind in maart 2022 stond dat adoptie binnen vijf jaar zou stoppen. In de uiteindelijke brief blijft adoptie onder voorwaarden mogelijk. Er wordt geen afbouwtermijn meer genoemd. Het besluit lijkt gewijzigd na politiek overleg, onder andere na een bewindspersonenoverleg van D66.

Adopties zijn nu alleen mogelijk als in het land van herkomst geen passende opvang is. Het systeem wordt beter gereguleerd, stelt minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind. Zo komt er één bemiddelingsorganisatie onder verantwoordelijkheid van de minister zelf. Ook wordt de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd verantwoordelijk voor het toezicht op de adopties. Het aantal landen van waaruit kinderen kunnen worden geadopteerd is teruggebracht naar zes: de Filipijnen, Hongarije, Lesotho, Taiwan, Thailand en Zuid-Afrika. Onder meer China en de VS zijn geschrapt.

Luister ook de Zembla Podcast De Strijd Voor Erkenning: