Talkshows zijn de bijl aan de wortel van de democratie

McArthur Wheeler en Clifton Earl Johnson waren er begin 1995 van overtuigd dat ze op een simpele manier rijk zouden worden. Door een ingenieus plan zouden ze straffeloos banken kunnen overvallen. Ze hoefden geen maskers te dragen als ze met getrokken wapens naar binnen gingen. In plaats daarvan hadden de twee hun gezichten goed ingesmeerd met citroensap. Met citroensap kun je onzichtbare boodschappen schrijven die pas na verhitting zichtbaar worden. De bankrovers waren er daarom van overtuigd dat hun gezichten onzichtbaar zouden blijven voor de beveiligingscamera’s. Dat bleek een misrekening. Het duo kon makkelijk worden opgepakt.

De overvallers inspireerden de psychologen David Dunning en Justin Kruger enkele jaren later tot het beschrijven van het fenomeen dat domme types nogal eens de neiging hebben om hun kwaliteiten en kennis te overschatten. Zo dom of incompetent zijn dat je het zelf niet door hebt, staat sindsdien bekend als het Dunning-Kruger-effect.

McArthur Wheeler en Clifton Earl Johnson hadden pech. Je kunt immers dom zijn en toch heel rijk worden. Wie bewijs daarvoor zoekt, hoeft maar te kijken naar de populaire talkshows waar miljonairs avond na avond het Gesundes Volksempfinden uitventen. Een goed functionerende onderbuik strekt in een praatprogramma meer tot de aanbeveling dan een stel goed functionerende hersen. Kennis geldt er als overbodige ballast. Die leidt er immers maar toe dat je ziet dat veel maatschappelijke vraagstukken complex zijn.

Talkshows worden bevolkt door vaste gasten die overal een mening over hebben. Met hetzelfde gemak waarmee ze de trainer van Ajax bespreken, praten ze over de hypotheekrenteaftrek of de opwarming van het klimaat. Voor babbelprogramma’s zijn nuances de dood in de pot. Een bekend gezicht en een stevige mening zorgen wel voor leven in de brouwerij. En dus kan de tv-kijker zijn avonden vullen door te luisteren naar stamtafelgasten die van toeten noch blazen weten maar wel precies denken te weten hoe het land bestuurd moet worden.

Er is weinig voor nodig om de beroepsbabbelaars in woede te laten ontsteken. Zo kregen Jack van Gelder en Johan Derksen deze zomer kort na elkaar een rolberoerte toen ze lazen dat het CDA en GroenLinks-PvdA mikken op een netto migratiesaldo van 40.000 tot 60.000 mensen per jaar. Dat dat een halvering is ten opzichte van de migratie onder het PVV-kabinet Schoof hadden ze vanzelfsprekend niet paraat. Ook was Derksen blijkbaar alweer de belangrijkste les vergeten van migratie-expert Hein de Haas, een jaar geleden nog te gast bij VI. De Haas kan altijd haarfijn uitleggen wat de beste manier is om de migratie daadwerkelijk fors te laten dalen, namelijk je economie te gronde richten. Zou dat zijn wat Derksen wil?

De voormalige hoofdredacteur van Voetbal International is ervan overtuigd dat hij overal verstand van heeft. Dat hij keer op keer wordt tegengesproken door experts, leidt er nooit toe dat hij in het vervolg enige terughoudendheid betracht. Schaamteloos blijft hij de meest baarlijke nonsens verspreiden. Zo wist hij maandag in een gesprek met Frans Timmermans te vertellen dat over 25 jaar alle vrouwen in Nederland met een hoofddoek rondlopen. “Ik zou zeggen: haal daar ook eens een expert voor aan tafel”, reageerde Timmermans gevat.

De leider van GroenLinks-PvdA legde daarmee de vinger op de zere plek: er zitten veel te weinig deskundigen aan talkshowtafels. Gebeurt dat voor de verandering eens een keer wel, dan vallen de praatjesmakers genadeloos door de mand. Denk maar aan de recente uitzending van Pauw & De Wit waarin oud-AIVD’er en onderzoeker Jelle Postma in aanwezigheid van VVD-leider Dilan Yesilgöz gehakt maakte van het door de VVD gesteunde ‘plan’ om ‘Antifa’ te verbieden.

Op andere avonden blijkt het format van de talkshow maar al te vaak totaal ongeschikt voor wie geïnteresseerd is in feiten of de waarheid – toch een paar niet onbelangrijke hoekstenen voor een goed democratisch debat. Populisten kunnen de meest waanzinnige uitspraken doen die niet direct (kunnen) worden gefactcheckt. Neem de bewering van Henk Vermeer in Buitenhof afgelopen weekend dat driekwart van de sociale huurwoningen niet terechtkomt bij mensen op de reguliere wachtlijst. Onzin, constateerde De Stentor na afloop van de uitzending. Ondertussen was de leugen al verspreid.

Het is vast geen toeval dat het allerbeste interview met Henk Vermeer dat ooit plaatsvond, werd afgenomen door een krantenjournalist. Leo van Raaij van Tubantia onderwierp de BBB’er eind vorig jaar geduldig aan een serie feitelijke vragen waar hij overduidelijk geen raad mee wist. De lezer kon slechts een conclusie trekken: Vermeer is een leugenachtige fantast.

Tot talkshows lijkt dit toch vrij essentiële inzicht over een volksvertegenwoordiger nog altijd niet doorgedrongen. Vermeer en andere populisten blijven de ene na de andere uitnodiging ontvangen. Verdraaiingen en leugens worden nauwelijks aan de kaak gesteld. Het moet immers wel gezellig blijven. Neem nog een borrelnootje.