Oppenheimer: intiem portret van complexe man

Regisseur Christopher Nolan staat bekend om intellectuele actiefilms. In Oppenheimer, een beklemmende biopic over ‘de vader van de atoombom’, verruilt hij actie voor introspectie en emotie.

Dit artikel werd eerder geplaatst n.a.v. de bioscooppremière

Niet dat er nul actie is, de eerste atoombom ontploft namelijk, maar afgezien van dat ‘schot’ geen vuurgevechten of auto-achtervolgingen zoals in Nolans andere films. De actie is hier namelijk meer intern: we zitten drie uur lang in het hoofd van J. Robert Oppenheimer, subliem ingehouden gespeeld door Cillian ‘krijgt hier een Oscar voor’ Murphy (Peaky Blinders). We leven mee met Oppenheimers aarzelende eerste schreden als jonge fysicus (onder meer in Leiden en Utrecht) en zijn steeds grotere fascinatie voor de kwantumfysica, die er uiteindelijk toe leidt dat hij de leiding krijgt over het team van briljante geesten dat de eerste atoombom maakt.

We zien dat niet altijd letterlijk door zijn ogen (het is niet continu point-of-view gefilmd), maar vaak verbeeld in surrealistische scènes die uitbeelden wat hij denkt en vooral voelt: zijn liefde voor zijn vrouw en minnaressen, zijn spijt en wroeging na Hiroshima. Nolan toont zich opvallend sensitief en zelfs gedurfd: de absurde seksscène bijvoorbeeld met minnares Jean (Florence Pugh) tijdens een kruisverhoor over Oppenheimers vermeende communistische sympathieën had je echt niet van Nolan verwacht en werkt erg goed.

In veel opzichten is Oppenheimer wel typisch Nolan. De ontwikkeling van de eerste atoombom - van 1942 tot 1945, in de woestijn van New Mexico - ging gepaard met veel theoretische natuurkunde. Net als in Interstellar krijgen we die beta-kennis dus voor de kiezen, hoewel het prima te volgen blijft. En net als in films als Inception en Tenet is het verhaal weer allesbehalve chronologisch opgedist; Nolan blijft met tijd spelen in de montage en we schakelen de hele tijd tussen de jaren veertig (in kleur gefilmd) en de jaren vijftig (in zwart-wit).

In de jaren veertig ontwikkelen Oppenheimer en zijn wetenschappers in het speciaal gebouwde woestijnstadje Los Alamos de eerste atoombom; aanvankelijke om de nazi's voor te blijven en uiteindelijk, na de zelfmoord van Hitler, om de Japanners de oorlog uit te bombarderen. En in de jaren vijftig wordt Oppenheimer, die tien jaar eerder een volksheld werd omdat na Hiroshima en Nagasaki de Japanners de oorlog inderdaad staakten, tijdens hoorzittingen ervan beschuldigd een communist of zelfs een Russische spion te zijn.

In drie uur tijd, met een enorme hoeveelheid steracteurs (o.a. Emily Blunt, Matt Damon, Robert Downey Jr., Josh Hartnett, Rami Malek en Matthew Modine), word je door dit historische verhaal geleid zonder de kluts kwijt te raken. En maakt Nolan, die het script schreef naar aanleiding van de Oppenheimer-biografie American Prometheus, akelig duidelijk wat een extreem belangrijk moment in de geschiedenis van de mensheid de eerste atoomboom was en helaas altijd zal blijven.

Wie de eerdere films van Nolan boeiend vond, zal zeker verbaasd zijn door de andere toon en stijl die Nolan in Oppenheimer hanteert. Prettig verbaasd wellicht, want dit is zijn meest gevoelige en volwassen film tot nu toe. Voor ons is een minpuntje het gebrabbel van Cillian Murphy als ‘zijn’ Oppenheimer aan studenten in Leiden een college geeft in het Nederlands, een taal die de geniale Oppenheimer al snel redelijk beheerste. Cillian Murphy echter niet: aan zijn ‘Nederlands’ is voor ons geen touw vast te knopen. Wat gek en onnodig is, want cameraman Hoyte van Hoytema, die de geweldige analoge IMAX en Panavision 65 mm fotografie deed, is van oorsprong Nederlands en had dus (wellicht) kunnen ingrijpen. 

Oppenheimer, vanaf zondag 21 maart 2024 bij SkyShowtime