Waarom de klaproos rood is en de paardenbloem geel

Hoe komen bloemen en dieren aan hun prachtige kleuren en hoe zetten ze die in om bestuivers of partners aan te trekken? Evolutionair biofysicus Casper van der Kooi van de Universiteit Groningen probeert hier al jaren achter te komen. Zo ontdekte hij dat de kleur in de bloem niet alleen wordt bepaald door het pigment, maar ook de interne structuur. Zijn onderzoek is onlangs bekroond met de prestigieuze Heineken Young Scientists Award.

Volgens de jury van de prijs is het werk van Van der Kooi ‘wetenschappelijk hoogstaand en van grote maatschappelijk waarde’. De Groningse bioloog bestudeert welke rol kleuren spelen in de natuur. En hoe bloemen en dieren hun kleuren gebruiken om bestuivers of partners aan te trekken. ‘Dankzij zijn werk begrijpen we nu beter hoe planten en dieren, en dieren onderling met elkaar communiceren’, aldus de jury

Over de wereld staan miljoenen bloemen in allerlei kleuren. Planten gebruiken bloemen om op te vallen voor bestuivers zoals bijen en vogels. Kleuren spelen hierin een essentiële rol. Uit onderzoek van Casper van der Kooi blijkt dat de kleur in de bloem niet alleen wordt bepaald door het pigment, maar ook de interne structuur. Bloemen bestaan uit verschillende lagen met cellen, die het licht op verschillende manieren weerkaatsen. De eigenschappen van die cellagen bepalen samen met het pigment hoe de bloem eruitziet.

Ook onderzoekt hij hoe het uiterlijk van planten evolueren om maximaal zichtbaar te zijn voor hun bestuivers. Zo blijken bloemen hun kleur en helderheid hierop aan te passen. Niet alle bestuivers zien dezelfde kleuren, of ze zien sommige kleuren beter dan andere. Zo kunnen veel insecten, zoals bijen de kleur rood niet (goed) zien. De evolutie heeft er daarom voor gezorgd dat bloemen die insecten nodig hebben voor de bestuiving nooit rood zijn. Onze felrode klaproos reflecteert daarom ook ultraviolet licht, licht dat wij mensen niet kunnen waarnemen, maar potentiële bestuivers van deze bloem wel.

Van der Kooi doet nu ook onderzoek naar vlinders. Hij probeert erachter te komen hoe de kleuren op hun vleugels ontstaan en evolueren om zo goed mogelijk een partner aan te trekken. Wat vlinders volgens hem bijzonder maken is dat ze de briljantste kleuren hebben en heel dynamisch zijn. Ze vliegen om elkaar heen, waardoor het licht continu op een andere manier weerkaatst. Met zijn team onderzoek hij hoe die kleuren in combinatie met hun gedrag bepalen hoe aantrekkelijk ze eruitzien voor een potentiële partner.