Speciale documentaire over trekkende grutto's

Filmer Herman Zeilstra maakte de Fryslân DOK ‘Gruttoleven’ over het veldonderzoek naar trekgedrag van grutto’s. Hij kreeg de kans om de jonge grutto’s, van ei tot uitvliegen en de terugkeer, van zeer dichtbij te filmen. De documentaire wordt uitgezonden op 13 maart bij NPO2 en op 14 maart bij Omrop Fryslân. 

​​​​​Hoe weten trekvogels waar ze naartoe moeten vliegen? Zit die wetenschap ‘in de genen’, of is het gedrag aangeleerd? In 2015 begonnen de jonge biologen Jelle Loonstra en Mo Verhoeven met hun promotieonderzoek naar de trek van de grutto. Ze gaven filmregisseur Herman Zeilstra toestemming het onderzoek te filmen.  

De onderzoekers lieten in 2015 en 2016 twee keer veertig grutto-eieren uitbroeden in de broedmachine. Vervolgens brachten Loonstra, Verhoeven en hun medestudenten de jonge grutto’s groot in gevangenschap. De dieren kregen een klein zendertje op hun rug. De helft van de vogels werd losgelaten in Polen, de andere helft in Zuidwest-Friesland.

Herman Zeilstra legde het leven van de jonge grutto’s: van ei tot kuiken tot volwassen vogel, van dichtbij vast met zijn camera. De beelden van de pas uit het ei gekropen kuikens die uitgroeien tot nieuwsgierige, zelfstandige vogels zijn even informatief als ontroerend.

Grutto’s overwinteren in Afrika en Zuid-Europa en keren voor het broedseizoen terug naar de grond waar ze uit het ei kwamen. De vogels die vanuit Polen naar het zuiden vlogen, bleken de routes aan te houden die Poolse grutto’s gebruiken, over Italië en de Balkan. De vogels die in Friesland waren vrijgelaten trokken over Frankrijk en Spanje, net als de andere Nederlandse grutto’s.

Zo toonden Loonstra en Verhoeven aan dat trekroutes niet zijn voorgeprogrammeerd, maar dat de vogels zich waarschijnlijk laten leiden door soortgenoten of andere trekvogels. Geleerd dus, niet aangeboren. En soms kiezen ze onderweg zelfs even een eigen afslag.

In december 2020 promoveerden Jelle Loonstra en Mo Verhoeven op de resultaten van dit grutto-onderzoek aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het team stond onder leiding van de Friese hoogleraar trekvogelecologie Theunis Piersma. In 2014 werd de Spinoza Premie toegekend aan Piersma, waarmee een groot deel van het onderzoek werd gefinancierd. De conclusies komen als een schok voor trekvogelonderzoekers, omdat de meeste van hen denken dat trekgedrag aangeboren is. Het werk laat ook zien hoe grutto’s en andere weidevogels in staat zijn om zich aan te passen aan allerlei veranderingen, zolang er maar geschikte biotopen aanwezig blijven.  

Fryslân DOK ‘Gruttoleven’
Zaterdag 13 maart NPO2 15.30 uur (Nederlands ondertiteld, herhaling 14 maart 13.10 uur)
Zondag 14 maart Omrop Fryslân 17.00 uur (herhaling ieder uur)