Geschiedenis van de VARAgids

1 november 1925, café-restaurant Parkzicht aan de Stadhouderskade in Amsterdam. Tweehonderd mensen horen het verhaal van journalist Levinus van Looi en collega Gerrit Jan Zwertbroek aan; twee collega’s van het socialistische dagblad Het Volk. Ze hebben plannen voor een eigen radio-vereniging, het publiek raakt enthousiast; de oprichting van de V.A.R.A. (Vereniging Arbeiders Radio Amateurs) wordt direct beklonken. Binnen zes (!) dagen volgt de eerste radio-uitzending, binnen een jaar (op 23 oktober 1926) een bijbehorend blad: Radio (de voorloper van de VARAgids).

In het begin is er nog genoeg ruimte om elk socialistisch strijdlied, elke te-draaien-plaat of gedicht af te drukken, maar die ruimte wordt beperkt zodra de makers ook de programmering van buitenlandse radiozenders in Radio afdrukken.

Drukker van de Radio is op dat moment de Arbeiderspers, ‘de rode burcht’ waar ook Het Volk wordt uitgegeven en gedrukt. De V.A.R.A. heeft baat bij de bundeling van socialistische krachten; de organisatie zorgt er onder meer voor dat de omroep na de Tweede Wereldoorlog de draad weer kan oppakken; duizenden leden worden geworven dankzij hun propaganda- en distributienetwerk. De uitgeverij verkoopt ook advertenties en houdt de ledenadministratie bij. In 1956 krijgt Nederland televisie, de VARA kreeg eigen zendtijd en het omroepblad werd omgedoopt tot VARA Radio TV Gids.

Voor de Arbeiderspers breken zware tijden aan. De belangstelling voor Het Volk daalt, evenals dat van een reeks socialistische tijdschriften. Het blad van de VARA is voor de drukker en uitgeverij van levensbelang geworden. Maar datzelfde belang is er intussen ook voor de VARA zelf, want vanuit Den Haag wordt er druk uitgeoefend op omroepen. Uitzendrechten worden gekoppeld aan aantallen leden. Hoeveel leden heeft de VARA eigenlijk?

Hoeveel leden heeft de VARA?
Die vraag blijkt nog niet zo eenvoudig te beantwoorden in de rode burcht, waar de VARA-ledenadministratie werd bijgehouden. In VARA, biografie van een omroep schrijft Huub Wijfjes: ‘Bij navraag bleek dat de gegevens alleen in de boekjes van de bezorgers of “werkers” stonden. Zij kenden de buurt waarin ze colporteerden op hun duimpje en in hun boekjes stonden de abonnees dan ook vaak genoteerde met hun voor- of bijnaam. Naast ‘Appie Swart’ op nummer 46 in de Dapperstraat (die bij nadere controle B. A. de Zwart bleek te heten) was bijvoorbeeld ook ‘De Neus’ op nummer 40 abonnee op de gids; een paar deuren verder ook ‘Rooie Kne3lis van Rita.’ Dat was niet bepaald een modern adressenbestand, hetgeen pijnlijk aan het licht kwam toen de bezorger ermee ophield of overleed.’ De kosten voor het drukwerk bij de Arbeiderspers zijn hoog en de drukkwaliteit is slecht. ‘Ik wens je een voorkant op de VARAgids toe,’ is dan een gevleugelde uitspraak onder radio- en tv-makers. Wijfjes: ‘Soms werd een complete oplage als misdruk weggegooid en de drukkwaliteit van de voorpagina joeg de VARA soms het schaamrood op de kaken.’

In 1968 zegt de VARA het contract met de Arbeiderspers op. Tegen de goedkope offertes die de omroep had gekregen voor schitterend kleurendrukwerk op glanzend papier kan de Arbeiderspers niet op. Door sommigen wordt de breuk als ‘broedermoord’ omschreven.

In 1988 ondergaat de VARA Gids een grote restyling. Het blad moet meer een familieblad worden, vriendelijker voor adverteerders ook, ‘aangezien veel mensen ten onrechte de VARA zien als een harde, ongezellige omroep.’ Bladenmaker Hans Wilbrink (die als tiener het blad had bezorgd) hervormt het tijdschrift en noemt het VARA TV Magazine (waarbij het woord ‘VARA’ op de cover iedere week een halve millimeter kleiner wordt afgedrukt, om het woord ‘TV’ meer aandacht te geven). De oplage stijgt: van 463.000 naar 530.000. Het eerste nummer wordt bij wijze van stunt per helikopter afgeleverd bij een congres van mediaplanners. Het zijn toptijden voor omroepbladen in het algemeen, en VARA TV Magazine maakt daar allerminst een uitzondering op.

Buis & Haard
Met het verhuizen van de VARA naar ‘thuisnet’ Nederland 3 (met de NPS en VPRO, samen moeten ze een kwaliteitszender op poten zetten) wordt ook TV Magazine aangepast; het moet een journalistieker blad worden te midden van concurrerende tv-gidsen. Om die formule vorm te geven, krijgt het blad de openingsrubriek Buis & haard. Daarin vertellen bekende Nederlanders met hun partner naar welke tv-programma’s ze kijken. Bij de tekst staat een grote foto – een cruciaal onderdeel van het succes, want via Buis & haard krijgen we een uniek kijkje in het leven van de BN’er en partner. Buis & haard is nu een van de meest besproken tijdschriftrubrieken van Nederland; in 2014 opent museum Beeld & Geluid in Hilversum een expositie over de rubriek.

VARAgids
In 2008 verandert de naam opnieuw, nu naar VARAgids – de naam die het blad al eerder droeg. Daarmee benadrukken de makers dat de titel er is om lezers door het media-aanbod te ‘gidsen’, om ze te wijzen op alle moois op radio en televisie.

Aan het einde van 2023 bereikt de VARAgids wekelijks bijna 350.000 lezers (MMA-bereikcijfers). Abonnees lezen nog steeds Buis & Haard voorin het blad, en de column van Youp van ’t Hek op de voorlaatste pagina. Daartussen onder meer vaste bijdragen van Claudia de Breij, Sinan Can, Mart Smeets en Özcan Akyol. Vanaf 2009 organiseert de VARAgids jaarlijks de uitreiking van de Sonja Barend Award, de prijs voor het beste tv-interview.

Oude edities van de VARAgids nog eens teruglezen? Download de VARAgids-app, gratis voor abonnees.