Westworld S02E01-05: de androids vechten terug

Onlangs verscheen in het nieuws de overweging van het Europees Parlement om robots ‘dezelfde rechtspersoonlijke status te geven als mensen’. Zo kopte het Algemeen Dagblad met ‘Experts waarschuwen Europa: geef robots geen mensenrechten’. Als deze verandering wordt doorgezet, dan kunnen robots onder meer getuigen in rechtszaken. Veel deskundigen zien die wijziging niet zitten, hoewel andere kenners volgens het artikel wijzen op ‘een perceptie van robots vervormd door sciencefiction’. De timing kan niet beter: dergelijke morele en ethische dilemma’s staan centraal in het tweede seizoen van Westworld , met Game of Thrones één van de twee vlaggenschepen van VOD-aanbieder HBO.

Do Androids Dream of Electric Sheep is de titel van het beroemde scifi-verhaal van Philip K. Dick uit 1968 en de inspiratiebron voor het vermaarde Blade Runner (1982). Naar die thematiek – als je een mens namaakt, zal het dan spontaan gaan dromen? - wordt vakkundig geknipoogd in de eerste aflevering van het tweede seizoen van Westworld, tijdens een gesprek tussen Dolores (Evan Rachel Wood) en Bernard (Jeffrey Wright). De verzetsheldin – zo zou je haar kunnen zien – vraagt vervolgens aan het genie: ‘Wat betekent het?’ Existentiëler kan het niet. Bernard antwoordt: ‘Het betekent niets voor ons, het is slechts ruis. Wat echt is zijn de onvervangbare dingen des levens.’

Androids als Dolores en Bernard zijn in de ogen van de mensen van vlees en bloed vervangbare objecten, waarvoor ‘het’ – als onderdeel van ‘zijn’ - geen betekenis mag hebben. De androids zijn uitsluitend vervaardigd om de mens te vermaken en bespiegelingen die horen bij het 'mens zijn', zijn uit den boze.

Het gesprek tussen Dolores en Bernard eindigt met een onheilspellende predictie van de android-wetenschapper: ‘Ik ben bang voor het pad dat je zal kiezen.’ Maar Dolores heeft al lang en breed gekozen, getuige de laatste aflevering van het vorige seizoen. De androids zijn in oorlog met de mensen; Dolores voert een strijd tegen een leger van menselijke huurlingen, dat de gefictionaliseerde verhaalwereld van Westworld is binnengevallen. Op een basis aan de rand van het park worden androids één voor één gefusilleerd. ‘Gooi die piece of shit op de stapel’, zo wordt geschreeuwd.’

We zien hoe een soort kunstmatige breinen uit de hersenpannen van de lijken worden geschroefd; het bewustzijn is nu definitief verloren. Dolores en consorten vechten nochtans om die reden: om hun bewustzijn. Om te kunnen vragen wat iets betekent. Om ‘het’. Hiermee wordt op intrigerende wijze door de makers – Jonathan Nolan en Lisa Joy , die de serie baseerden op de gelijknamige film van Michael Crichton (de auteur van Jurassic Park) uit 1973 – vooruitgeblikt op toekomstige nijpende vraagstukken. Er zal een moment komen waarop een kunstmatig bewustzijn net zo menselijk zal zijn als die van een mens zelf. 'If it looks like a duck, swims like a duck, and quacks like a duck, then it's probably is a duck'.

Maar niets is minder waar: mensen zullen zich altijd proberen te onderscheiden van niet-mensen. Dat gebeurt in Westworld ironisch genoeg door de massavernietiging van de androids. Showrunners Nolan en Joy laten moedwillig zien waar de mens qua bloedvergieten toe in staat is. Juist de mens komt in het tweede seizoen meer dan ooit in een kwaad daglicht te staan. Door bijvoorbeeld te verwijzen naar het koloniale verleden; met nieuwe verhaalwerelden gesitueerd in de mystieke jungles van India, waar koelies voor een prikkie je bagage dragen. Dat één van deze knechten op een gegeven moment op brute wijze wraak neemt, lijkt onvermijdelijk.

Om wraak te kunnen nemen moet je bewust zijn van jezelf. Dolores is dat. Ze kan ‘het’ zich herinneren. ‘Het’ is in dit geval het onrecht; het onrecht dat haar en haar lotgenoten is aangedaan. Je moet dus enigszins menselijk zijn om jezelf te kunnen ontpoppen als de wreker. De kogels die ze in de band om haar schouder draagt zijn ditmaal levensecht, en de vuurgevechten tussen mens en android desastreus. Zeker wanneer Dolores haar tijdelijke kompaan, een aanvoerder van een legereenheid uit de Amerikaanse Burgeroorlog, laat kennismaken met een zogenoemde 'bull pup': een volautomatisch – en modern, uiteraard – geweer.

Toch lijkt de strijd niet helemaal eerlijk; zolang de mens nog de macht heeft over de code – de artificiële DNA-structuur van de androids - zal er geen nieuw overgelukkig equilibrium ontstaan waarin mens en android samenleven. Verhalenmaker Lee (Simon Quarterman) maakt hierop een toespeling tegen android Maeve (Thandiwe Newton): ‘Jouw dochter is slechts een verhaal.’ Maeve en haar geliefde Logan (Ben Barnes) zijn nog altijd naar het meisje op zoek, en hebben de menselijke Lee gegijzeld. De gegijzelde is degene die grote delen van de dialoog die de androids bezigen ooit heeft geschreven. Grote verhalen, kleine verhalen, anekdotes en herinneringen. Hij herinnert zijn creaties er telkens aan, op zeer pedante wijze.

Terwijl Lee de ondubbelzinnige uitspraak doet – dat Maeve’s dochter slechts een verhaal is – manifesteert zich een zekere ironie. Onze levens, alle levens, bestaan uit verhalen. We categoriseren al onze belevenissen in korte en lange narratieven. En soms herinneren we ons – net als de androids – iets dat we nooit op die wijze hebben meegemaakt; dan houdt ons brein ons voor de gek. Bovenal vraagt Bernard zich op een gegeven moment af: ‘Wat als Dolores de trekker uit vrije wil heeft overgehaald?’ Want vrije wil is vrije wil, menselijk of niet. Het beangstigende voor de mens is echter dat vrije wil maar moeilijk kan worden gemanipuleerd. De regie is uit handen gegeven, zoveel is duidelijk.

In het tweede seizoen van Westworld staan mens en android lijnrecht tegenover elkaar. Mensen kunnen in de ruïnes van het vroegere pretpark niet meer zonder consequenties androids verkrachten, martelen en vermoorden. De androids vechten nu zonder scrupules terug en lijken pijlsnel te evolueren. De toonzetting is dan ook minder sensueel: het tweede seizoen draait niet om het lijf - het vehikel - maar om de ziel - de drijfkracht. Een talentvolle cast geeft opnieuw invulling aan hun rollen, die net als de android-personages in kwestie, ooit slechts lege hulzen waren. Katja Herbers is één van de nieuwe gezichten. Ze speelt het personage Grace, een menselijke gast in het park die in de problemen komt.

Ook Ed Harris keert weer terug als zijn gitzwarte personage Man in Black, een bloeddorstige loner die de wereld wil zien branden. Er zijn daarentegen ook enkele veranderingen te bespeuren, die niet in de originele film uit 1973 zaten, zoals de eerdergenoemde Indiase verhaalwereld. Verhaallijnen uit parallelle werelden – waaronder een passage tijdens de historische periode van de shogun in Japan - wisselen elkaar in het nieuwe seizoen voortdurend af. En er dient zich een nieuwe, artificiële romance aan, waaruit je de eenduidige conclusie kan trekken dat ook voorgeprogrammeerde uitingen van liefde behoren tot de liefde.

Centraal in dit alles is Dolores, fijn vertolkt door Evan Rachel Wood. Ze gelooft in de revolutie die ze met haar medestrijders heeft ontketend, ook als Bernard haar vertelt dat deze wereld ‘slechts een nietig universum is ten opzichte van de echte wereld’. Die echte wereld wordt de 'nieuwe wereld' genoemd door de androids. Zouden aliens de aardbol bij een onaangekondigd bezoek ook hun nieuwe kosmos noemen? Het is evenwel een achterhaalde gedachte: dat de mensenwereld in Westworld de nieuwe is. De mensen weten dat; de androids moeten daar nog achter komen. Wellicht zien we dit seizoen dan tijdens een openbaring – goh, is dit de mensenwereld? - gevoelens van teleurstelling of opluchting.

Westworld lijkt in die zin te hinten naar een toekomstig besluit van de mensen om androids te kwalificeren als hun gelijken; als mensen. Als dat gebeurt dan hoeven de mensenrechten helemaal niet te worden gewijzigd door parlementen. Dan is artificiële liefde net zo vurig als menselijke liefde. Dan zijn we allemaal gelijk.