Wat is er zo (on)aantrekkelijk aan het bij een groep horen?

Op de laatste draaidag vanDus ik volg, op 3 maart 2020, spreek ik met relatie-psycholoog Jean-Pierre van de Ven. Hij vertelt over de kracht van de groep en legt uit hoe het kan dat mensen van verslavingen af kunnen komen door groepstherapieën – iets dat ze in hun uppie niet voor elkaar krijgen. We hebben het terloops over corona, iets dat zich nog elders lijkt af te spelen. Van de Ven: ‘In deze tijd van corona merk je hoezeer alles met alles te maken heeft. En dat we onderling heel erg afhankelijk zijn van elkaar.’

Een week later is de serie klaar, de wereld veranderd. We moeten vanaf nu afstand houden, grote groepsbijeenkomsten zijn verboden. In de serie hebben we precies één citaatje over corona, van Van de Ven. En verder: heel, héél veel beelden van mensen in grote groepen. De homo sapiens samenscholend. De homo sapiens doet aan kluitjesvoetbal. De homo sapiens alles samen. Alles, kortom, over de mens als groepsdier.

‘Ik denk dat we hier heus wel een pr-draai aan kunnen geven,’ zeg ik opgewekt tegen regisseur Eva van Pelt. ‘Juist nu is dit natuurlijk enorm interessant, de mens als groepsdier.’

‘Mensen gaan denken dat ze naar een aflevering van Andere tijden kijken,’ antwoordt ze. ‘Moeten we nu overal een disclai- mer bij zetten, bij de ademcirkels, voetbalwedstrijden, massade- monstraties? Zo van, alles is voor corona opgenomen?’

‘Nou, eh...’,

‘...en wat doen we trouwens met die aflevering over identi- teitspolitiek? Daar heeft ook niemand het meer over.’

‘Het geruzie over Zwarte Piet komt heus wel terug.’ Ik doe mijn best positief te blijven.

Stilte.
‘...toch?’

‘Laten we het hopen, ik snak naar...’

In de fonkelnieuwe serie Dus ik volg onderzoek ik de neiging van de mens tot clubjesvorming – de mens als volgend groepsdier, die zich graag aansluit bij anderen, on- en offline. De serie ontstond uit mijn fascinatie voor het extreme groepsdier, dat zich graag laaft aan een charismatische leider. Ik bingete de ene serie na de andere (Wild wild country, One of us, Deprogrammed) en heb een boek geschreven (Goeroes) over mijn eigen (negatieve) ervaringen in een yogagroep. Hoewel filosofen (Aristoteles, om er een te noemen) van oudsher roepen dat mensen sociale dieren zijn, voel ik mezelf niet zo geslaagd als groepsmens. Meestal heb ik het angstige gevoel dat ik als individu verdwijn in een groep, of dat er uren over iets moet worden overlegd (geld, wat te eten). Ik hou niet zo van drukte en hoop al een tijdje – zij het stilletjes, want ik maak me er niet zo populair mee – dat een van de aangenamere neveneffecten van corona zal zijn dat Nederland iets meer op een Scandinavische film gaat lijken, met veel landschap, zwijgen en ruimte tussen mensen.
Social distancing als nieuwe esthetische norm. Maar toch: ik kan sociale mensen benijden die zich met een gevoel van zaligheid overleveren aan de dynamiek van een voetbalwedstrijd, extatisch lijken op te lossen in een menigte, weten voor wie ze moeten juichen en waarden als behulpzaamheid, samenredzaamheid en groepsbelangen voorop kunnen stellen.

Lees meer in VARAgids 23 vanaf pagina 24.