Waar gaat het mis tussen de lokale politiek en de burger?

De hamvraag: waar gaat het mis tussen de lokale politiek en de burger? Ik heb nu twaalf uitzendingen over dit onderwerp gemaakt – vier in het vorige seizoen vanOpstandelingen, zes in het huidige, plus een proefaflevering en een Zembla – en wat mij opvalt, is dat het vaak de middelgrote en kleinere gemeentes zijn waar het fout gaat. Denk aan Almelo, of Veere. Volgens mij zijn daar drie redenen voor. De kwaliteit van de gemeenteraad is er vaak een zesje. Dat komt mede door de vergoeding voor raadsleden, die afhankelijk is van het aantal inwoners. In Amsterdam krijgen ze genoeg om van rond te komen, maar in kleinere plaatsen ontvangen raadsleden niet meer dan duizend euro netto per maand. Dat betekent dat ze ernaast moeten werken, en dus minder tijd overhouden voor de politiek. Een tweede reden is de bestuurscultuur. Raadsleden van partijen die in het college zitten stemmen gewoonlijk mee met voorstellen van burgemeesters en wethouders – ze hebben toch een meerderheid. Dat leidt ertoe dat een college de macht kan uitoe- fenen zonder dat iemand ertegen ingaat.

Net als in de landelijke politiek. Inderdaad, in de Tweede Kamer volgen coalitiepartijen ook het beleid van het kabinet. Het verschil is – en dan belanden we bij de derde reden – dat op gemeentelijk niveau de lokale pers vaak afwezig is, of zich te braaf opstelt. In onze uitzending over Bloemendaal laten we bijvoorbeeld zien dat gemeenteambtenaren journalisten dringend verzoeken om te stoppen met kritische berichtgeving. Op landelijk niveau kan zoiets niet: het Nederlandse parlement functioneert, daar cirkelen kritische media omheen en de volksvertegenwoordigers kunnen het zich niet veroorloven om een scheve schaats te rijden.

In hoeverre biedt internet tegenwicht, in de vorm van burgerjournalistiek? Burgers worden steeds mondiger. Als ze onrecht bespeuren, of een wegduikende beweging van de wethouder, zetten ze dat meteen op Facebook. Maar dat neemt vaak een ongenuanceerde, schreeuwerige vorm aan. Gemeentebesturen klagen daarover en graven zich in. Zo verdwijnt de wil om dingen op te lossen alleen maar verder uit het zicht. Wat vervolgens vrij baan krijgt, is vriendjespolitiek. Een groep doet onderling zaken, de een laat de ander weten als er een aanbesteding in de pijplijn zit. Het is het Nederlandse poldermodel: geven en nemen. Bijna overal waar we komen, zien we dat de mensen binnen zo’n kringetje alles kunnen oplossen, maar wie erbuiten staat, komt er niet doorheen.

Lees meer in VARAgids 22 vanaf pagina 20.