Shirkers: wrange, persoonlijke documentaire

Waarheid is vreemder dan fictie. Shirkers is een wrange, maar warme autobiografische documentaire over verloren dromen, vriendschap en ongebreidelde creativiteit.

Om te ontsnappen aan de beperkingen van haar conservatieve familie en nationale regels – sinds 1992 is er in Singapore een verbod op kauwgom - omarmde filmmaker Sandi Tan wereldse cinema en uitte ze haar creativiteit in de punk scene. Het is de zomer van 1992 wanneer de dan 19-jarige Tan en haar jeugdvrienden, Jasmine Ng en Sophie Siddique, het project starten: een roadmovie over de jonge, vrouwelijke huurmoordenaar ‘S’. Na het voltooien van de shoot waren er zeventig blikken met beeldmateriaal die ze achterlieten bij de regisseur: de mysterieuze filmleraar Georges Cardona. Cardona verdween plotseling met al het materiaal, en het was de laatste keer dat ze hem zagen.

Tans gelijknamige documentaire over de noodlottige productie toont jeugdige creativiteit, scheve machtsrelaties tussen een oudere man en veel jongere vrouwen, en vriendschappen die onder druk staan. Tan mengt het oorspronkelijke beeldmateriaal met archiefbeelden, brieven, jeugdfoto’s en interviews met castleden en jeugdvrienden. Het wordt een ode aan haar jongere zelf, en de mensen en plaatsen die ze achterliet.

Je krijgt niet een volledig beeld van de pathologische persoonlijkheid van Cardona. Het was een ontwapenende man, die met zijn charmes mensen wist te imponeren: een emotionele rover. Voor oude vrienden leek het alsof hij hun plannen wilde stimuleren, maar vervolgens stal of saboteerde hij hun dromen.

Halverwege in de documentaire vraag je je af of de manier waarop Tan zichzelf beschrijft, of ziet in het verleden, overeenkomt met de opvattingen van haar vrienden en castleden. De documentaire toont dat onze realiteit en de verhalen die we onszelf vertellen niet altijd stroken met de collectieve realiteit.

Tans vasthoudendheid en liefde voor de mislukte filmproductie lijkt eerder op nostalgie naar haar jongere zelf, en de dromen die ze had waarmee ze de wereld zou veroveren. Je krijgt het gevoel dat je toch niet het volledige verhaal te horen zal krijgen, wegens haar onvermogen om zichzelf echt te confronteren. Dit gegeven wordt mede versterkt door haar voice-over, waarmee ze soms onnodig subtekst benadrukt, die misschien beter ongeadresseerd had kunnen blijven.

Het is overigens maar de vraag of haar debuutfilm Shirkers überhaupt een goede film zou zijn geworden, of zelfs een Singaporese culthit. Maar dat is uiteindelijk niet het punt van de documentaire. Ooit had Cardona haar jeugddroom gestolen. Met Shirkers pakt Sandi Tan het verhaal terug en vervult ze eindelijk haar jeugddroom.