Rood en spelen

De televisie is jarig – 70 jaar oud namelijk – en die zeven decennia hebben veel dramaseries opgeleverd. De fabriek, Unit 13, Swiebertje; in één drama-nacht komt dat allemaal voorbij.

Het zijn oude afleveringen van dramaseries die we allemaal kennen, of op zijn minst hérkennen. Zeker mijn moeder, die ze verslindt. Al heel lang, want ze is onlangs niet zozeer zeventig, doch zelfs tachtig geworden. Een oude moeder, die weet hoe het er vroeger aan toe ging: de zilverkleurige banden van alle deeltjes van Merijntje Gijzen’s jeugd staan bij ons nog steeds in de kast. Althans, hoe het eraan toe ging is wel wat weggezakt. ‘Weet je dat ik helemaal niet meer weet waar dat over ging?’ zegt ze desgevraagd, totaal non-dement, maar gewoon erg hedendaags. Al vijftig jaar abonnee van de VARAgids, maar net als iedereendoorgegaan met leven en Merijntje is voorbij. Het is haar niet heel erg bijgebleven. Maar ze draagt gewillig voor uit de eerste pagina van de boekjes, die verhaalt over het zwaarmoedig dromen over ‘het gure rood’ der daken. Guur rood. Niet zo gezellig.

Als je Merijntje… op YouYube bekijkt, valt dat best mee. En Merijntje… is daar integraal te zien, een aanrader. Lief jochie ook en een prachtige serie. Joop den Uyl, een voornaam figuur in ons niet guur maar vuur-rode huishouden – echt, ik heb nog een kleine buste van Joop gekleid, geen idee meer waarom, maar zo vanzelfsprekend was hij blijkbaar in ons knalrode nest – heeft series als Merijntje…, dat zeer veel kijkers en hoge waardering had, aangemoedigd. Blij rood. Wij citeren hem in 1975: ‘Welnu, ik zie een progressieve omroep, ik zie de VARA als een eerstgeroepene om in die strijd voor spreiding van inkomen, kennis en macht voorop te lopen.’ Het is geciteerd in het boek Televisiedrama: podium voor identiteit. En dat boek mag best een leidraad zijn bij het bezien van deze drama-nacht.

Wat uit dat boek en andere geraadpleegde bronnen blijkt, is kortgezegd – en hopelijk correct samengevat, want er wordt op een ingewikkelder en wetenschappelijker manier naar televisie gekeken dan u denkt – dat de verzuiling die ons land en omroepbestel kenmerkte, vooral bleef vóórtbestaan in die omroepen. De omroepen waren een uiting van die verzuiling, aanvankelijk, maar terwijl wij allemaal ontzuilden, bleef de omroep zuilen. De diverse omroepwetten die ons bestel troffen – er is zelfs een kabinet over gevallen – benadrukten het belang van ‘identiteit’ enorm en dus waren de omroepen ertoe verplicht om hun identiteit vast te houden. Dat deden ze op verschillende, eigen wijze. Verbazingwekkend is bijvoorbeeld dat de KRO, toch een zuil van jewelste zou je denken, niet zozeer de nadruk legde op het katholicisme – dat sneller dan andere zuilen rap wereldser werd – maar op het menselijke. De beste en op het oog meest verzuilde serie van de jaren 70, Dagboek van een herdershond, ging natuurlijk over een kapelaan – Erik Odekerke, die aan het begin van elke aflevering rustiek van zijn rijwiel viel – maar benadrukte vooral de dagelijkse problemen en lotgevallen van zijn kudde, niet per se in katholiek perspectief.

Mensen, aldus bovengenoemde studie, moeten respect hebben voor elkaar en met elkaar communiceren in de serie en kapelaan Odekerke is meer een sociaal werker dan een tradionele kapelaan. De serie, gesitueerd in de jaren 20, ademt volgens onderzoeker Sonja de Leeuw in Televisiedrama: podium voor identiteit juist de sfeer van de jaren 70, waarin overspel en ongehuwd samenwonen eerder norm dan uitzondering zijn en worden toegestaan, of althans begrepen. Menigeen uit mijn generatie, eind jaren 60 geboren, heeft warmeherinneringen aan de stuntelige kapelaan, die in elke aflevering door zijn Goddelijke beschermengel (in de vorm van Kees Brusse) van hulpvaardig commentaar werd voorzien. Nooit zo’n mooi drama gezien, of in dit geval gehoord eigenlijk: Brusse was slechts als stem aanwezig. Maar wel zéér aanwezig want als kinderenwaren we gebiologeerd door dit KRO-drama van Willy van Hemert: er school iets onnoembaar geborgens in de vertelling over de feilbare kapelaan en je wenste dat je zelf zo’n minzame en lieve stem boven je eigen leven had hangen als die van Brusse.

Lees verder in VARAgids 40 vanaf bladzijde 22.