Onze dubbele moraal over huilende mannen op tv: ‘De traan moet een overwinning zijn.’

In het vorige seizoen van Casa die Beau gebeurde het weer. Kees van der Spek, die niet speciaal bekend staat als een emotionele man, ‘brak’ toen Ellen ten Damme een liedje zong. Het werd Kees te veel. Hoe zit het met de Huilende Man Op TV?

Denken we terug aan de huwelijksvoltrekking van (destijds) prins Willem-Alexander en (destijds) prinses Máxima, dan is er één moment dat boven alle andere uitstijgt, en dat is het moment van ‘de traan’, toen Máxima een enkele traan losliet, ontroerd als ze was door het horen van ‘Adiós Nonino’ van bandeonspeler Carel Kraayenhof. ‘Het was de muziek,’ verklaarde ze later, in een terugblikinterview met Matthijs van Nieuwkerk. ‘Ik word blij van muziek, ik huil van muziek’.

We zijn in de ban van de traan. Waar allerlei emoties, van complex en diffuus tot helder en heftig, nog verborgen kunnen worden, is de traan namelijk onomstotelijk. Het is een bewijsstuk, dat iedereen kan zien en niemand kan negeren. (Vandaar ook dat we giftig reageren zodra we het idee krijgen dat tranen niet oprecht zijn; dan spreekt men van krokodillentranen, en die zijn altijd onwaardig. Je mag over van alles liegen, maar niet over tranen.) Naast een bewijsstuk is de traan een symbool, van verdriet, van pijn, van ontroering. En het is een natuurlijk eindpunt. Zien we iemand, op televisie of in het echt, worstelen met zijn of haar emoties en langzaam emotioneler worden, dan wachten we op de traan, die is het slotstuk, de uiteindelijke conclusie, het summum.

‘Tijdens de repetitie was ik een zee van tranen,’ zei Máxima in datzelfde interview. ‘Dus ik was blij dat ik maar één traan heb gelaten.’ Een interessante opmerking. Wat gebracht met vrouwen dan met mannen. Preciezer gesteld, huilen maakt wel deel uit van het ruime, complexe maar dwingende begrip ‘vrouwelijkheid’ maar niet van het al even ruime, complexe maar dwingende begrip ‘mannelijkheid’. Wat we verstaan onder mannelijkheid is natuurlijk niet statisch, onze invulling ervan verandert met de jaren. Toch kunnen we allemaal wat vaste elementen ervan noemen, die in de loop der eeuwen, en in verschillende culturen min of meer constant zijn gebleven: kracht, besluitvaardigheid, dominantie, rationaliteit, verantwoordelijkheidsgevoel. En, nog een constante: mannelijkheid is en wordt gedefinieerd aan de hand van het tegendeel, vrouwelijkheid, een concept waarin aan bovenstaande elementen geen of nauwelijks plek is. Het feit dat huilen wel een plek heeft binnen ‘vrouwelijkheid’ en in veel mindere mate binnen ‘mannelijkheid’ heeft het gevolg dat huilen voor vrouwen in zekere mate rolbevestigend is, en voor mannen juist rol-brekend is. Toen politica Ayaan Hirsi Ali voor de VVD in de Tweede Kamer werd gekozen kreeg ze als belangrijkste advies van voorganger Neelie Kroes: ‘Nooit janken. Hoe boos en kwaad en woedend je ook bent: niet janken in het openbaar. De prijs is te hoog – je maakt jezelf kwetsbaar. Alle vrouwen in de politiek die hebben gehuild, zijn getackeld. […] Geef ze niet meer wapens in handen dan ze al hebben.’ (Bron: Julia Wouters, De zou er gebeurd zijn als ze minutenlang ontroostbaar was geweest? Dan zou het publiek anders hebben gereageerd. Met minder sympathie. Mijn inschatting is dat de televisiekijker het ongemakkelijk of zelfs pijnlijk hebben gevonden. Maar die enkele traan was perfect. Op onze liefde voor de enkele traan kom ik later terug. Eerst een ander gedachtenexperiment-in-de-vorm-van-een-vraag, waarop het antwoord iets moeilijker te geven is: zou het publiek anders hebben gereageerd als het niet Máxima maar Willem-Alexander was geweest die ‘zijn emoties niet de baas was geweest’? De man, en niet de vrouw? Ik denk van wel. Maar waarom dan?

Lees verder in VARAgids 28/29, vanaf dinsdag 9 juli in de winkel, op de mat en in de VARAgids-app.