Onderzoekers

Het contrast kan bijna niet groter. Aan de ene kant: online nieuws-fabrieken die dagelijks een infodemie ontketenen en alles van elkaar overpennen, trolnetwerken die nepberichten produceren en andere digitale verspreiders van desinformatie. Daar tegenover: media die zich in deze jungle van eenheidsworst en fakenieuws willen profileren met eigen reportages en onthullingen vaak binnengesleept na journalistieke uitputtingsslagen. Onder hen: het 25-jarige onderzoeksprogramma Zembla en het eveneens jubile-rende Nieuwsuur (tien jaar). RTL-Nieuws, kranten als de Volkskrant en De Telegraaf en platforms Follow the Money en Investico investeren de laatste jaren eveneens stevig in onderzoeksjournalistiek.

Bemoedigend en positief om te zien dat media in de breedte geregeld laten zien dat eigen speurwerk ertoe doet, zegt Joost Oranje, hoofdredacteur van Nieuwsuur, zeker omdat gedegen nieuwsmerken zich hiermee kunnen profileren. ‘Maar het is ook de reden waarvoor we op aarde zijn gezet: een vinger achter de macht krijgen. Mechanismen en belangen in beeld brengen en duidelijk maken waarom dingen lopen zoals ze lopen.’ Nieuwsuur deed dat bij de bonnetjesaffaire in 2015 met succes en onthulde vorig jaar – er liep zelfs een undercoveroperatie – dat leerlingen op Koranscholen te horen krijgen dat mensen met een ander geloof de doodstraf verdienen. Als recent voorbeeld noemt Oranje het drieluik over de coronacrisis in de ouderenzorg. De pandemie is uiteraard een lopende nieuwsgebeurtenis die dagelijks doordendert op alle sites en studio’s, er blijven toch altijd kanten onbelicht, zegt hij. En juist die zijn geschikt voor onderzoeksjournalistiek.

‘Het begint vaak met een simpele vraag tijdens een brainstorm van de onderzoeksgroep. In dit geval: hoe kan in een van de rijkste landen ter wereld het virus zo toeslaan in verzorgingshuizen? Daarna stapelen we vraag op vraag: is er beschermd gewerkt? Waren er geen hulpmiddelen? Zo nee, waarom niet? Waren er richtlijnen? Waarop zijn die gebaseerd en zijn ze aangepast? Wanneer we als redactie voelen, vaak op basis van ervaring, dit onderwerp leent zich voor research gooien we het net breed uit.’ Voor dit dossier maakte hij twee redacteuren een aantal maanden vrij. Zij gingen in gesprek met een breed scala aan mensen: familieleden, wijkverpleegkundigen, ambtenaren net onder de top, vertegenwoordigers van beroepsverenigingen. Enkele conclusies: de richtlijnen waren niet wetenschappelijk onderbouwd en het ministerie van Volksgezondheid zat veel te dicht op het RIVM. Oranje: ‘Een project is geslaagd als wij pijnpunten helder hebben blootgelegd. Zo laten we zien dat we cruciaal zijn in een tijd van polarisatie en complottheorieën. Een aftreden van een bewindspersoon of andere journalistieke scalp is interessant, maar niet het wezenlijke onderdeel van de missie.’

Lees verder in VARAgids 36 vanaf pagina 18.