Olaf Koens: ‘Israëliërs hebben snel een hekel aan je, als journalist.’

Een man van exact twee meter priegelt wat met een Amsterdamse parkeerautomaat – als recente ontvanger van een rijbewijs moet Olaf Koens het apparaat nog een beetje leren kennen. Hij komt zojuist uit Hilversum aangereden, waar hij een gesprek had bij zijn werkgever, RTL-Nieuws, hoewel dat niet helemaal klopt: officieel is Koens sinds deze zomer weer freelancer. Zijn nieuwe standplaats is Brussel, waar zijn vele omzwervingen door de wereld (Moskou, Tel Aviv, Istanbul) bijna twintig jaar geleden begonnen. Vanuit de Belgische hoofdstad zal hij voor RTL reportages blijven maken als ‘Rusland-correspondent’, een wat misleidende taakomschrijving aangezien Koens vanwege zijn veiligheid niet vanuit Rusland zal werken. Hij gaat zich richten op alle terreinen waarop Poetins invloed voelbaar is, van de herbewapening van Europa tot desinformatie-operaties, van de poolcirkel tot de laars van Italië. Voor RTL blijft Koens ook de brandweerman-van-dienst voor als er waar dan ook ter wereld de pleuris uitbreekt. Zo alles bij elkaar voldoet de verslaggever behoorlijk aan het Kuifje-cliché (ook woonachtig te Brussel – Rue du Labrador 27, volgens de boeken), al was ’s werelds beroemdste verslaggever geheelonthouder, terwijl Koens met jaloezie kijkt naar de India Pale Ale in het glas van de interviewer – zelf rijdt hij straks nog door naar de Belgische hoofdstad. Plaats van handeling, want details zijn belangrijk: de eerste verdieping van een pizzeria in Amsterdam-Noord, met voor zijn neus een pizza ‘Lucifera’ en een glas alcoholvrij bier.

Waarom zijn details eigenlijk belangrijk? Dat is een les uit de literatuur. Literatuur is niets meer dan een verzameling details.

Ik vraag het vanwege één van jouw claims to fame: je beschrijvingen in de Volkskrant bij het wrak van de MH17. Je somde minutieus op wat je zag liggen: een instapkaart, een Lonely Planet, een pakje smeerkaas, Liga’s. Met je MH17-verslaggeving werd je in 2014 Journalist van het Jaar. Toch was voor mij – en dat bedoel ik absoluut niet oneerbiedig – de MH17-ramp bijna een voetnoot in de oorlog in Oost-Oekraïne. Ik deed daar destijds al maanden verslag van. Maar met de MH17 is dat hele conflict naar Nederland verplaatst. Ineens werd Nederland wakker en zag het waartoe -Poetin in staat was.

De aanleiding voor ons gesprek is een andere oorlog: die tussen Israël en Hamas. Koens was net een paar dagen aan het werk in Turkije toen de terreurgroep op 7 oktober Israël binnenviel. Een paar uur later vlogen de eerste gevechtsvliegtuigen boven Gaza. Urenlang hield Koens de RTL-kijker op de hoogte vanuit Istanbul; de volgende ochtend vloog hij naar Israël.

Wat ging je als eerste doen? Ik ging richting kibboetsen, voor zover dat mogelijk was. Onderweg passeerde ik uitgebrande auto’s, ik kwam langs een soort instant monumentje voor een politieagent die tevergeefs had geprobeerd om een kibboets te verdedigen. Ik bedacht me dat ik in één van die kibboetsen, vlakbij de grens met Gaza, eerder was geweest. Daar had ik toen een hoogbejaarde inwoner bezocht, Jankele Cohen, en hem ben ik opnieuw gaan zoeken. Uiteindelijk vond ik hem terug in Jeruzalem. In de kibboets had hij zich met zijn vrouw vierentwintig uur verschanst in een safe room. Hamas had vijftien dorpsgenoten vermoord en acht anderen meegenomen.

Tegen de tijd dat je Cohen vond, vielen er al bommen op Gaza. Er kwamen meteen luchtaanvallen. Inmiddels zijn we tienduizenden doden verder. Dat Israël keihard zou terugslaan was geen verrassing. Maar echt verbijsterd was ik door wat er in april gebeurde: een aanval van Iran op Israël met meer dan driehonderd drones en ballistische raketten. In de jaren dat ik correspondent was in Israël, in 2015 en 2016, was zo’n aanval dé grote angst. En wat was het resultaat: niets!

Iron Dome, het raketschild dat Israël beschermt, werkte feilloos. Maar dat niet alleen! Jordanië schoot raketten uit de lucht, de Amerikanen deden hetzelfde vanaf een vliegdekschip. Ik had niet gedacht dat ik zou meemaken dat Iran Israël aanviel en ik de volgende dag rustig op een terrasje in Tel Aviv een kopje koffie kon -drinken. Daar had ik trouwens ook alle tijd voor, want Hilversum had al snel geen interesse meer: er was geen enkele schade, het dagelijks leven ging door. Insane.

Wie verslag doet van het Midden-Oosten ligt meteen onder het vergrootglas. Wat heb jij daarvan gemerkt? De NOS stelde eens een nieuwe correspondent aan, en ik feliciteerde haar via Twitter. Ik schreef iets als: een rotbaan op een rotplek, maar je krijgt er wel mooi weer bij! Overduidelijk een grap, maar Nieuw Israëlitisch Weekblad schreef: Koens vindt Israël een rotplek. Mensen kwamen naar me toe: ik hoor dat jij Israël verschrikkelijk vindt. Maar dat vind ik helemaal niet.

Voor Nieuwsuur interviewde ik dit jaar president Herzog, kort voordat hij naar Amsterdam kwam voor de opening van het Holocaust-museum. Er volgden veel reacties van kijkers: volgens de één hadden we deze oorlogshitser nooit aan het woord mogen laten, de ander was woest dat ik de president midden in een zin had onderbroken. In Nederland ontbreekt het bij dit conflict aan medemenselijkheid. In beide kampen is er geen enkel begrip voor het leed van de ander. Ik heb laatst bij Renze gezegd dat als je wilt dat Israël veilig is, je ervoor moet zorgen dat de Palestijnen een toekomstperspectief hebben. Geen controversieel standpunt lijkt me, maar de wereld was te klein.

Als correspondent heb je slechts anderhalf jaar in Israël gewoond. Waarom zo kort? Dat had grotendeels met logistiek te maken, want Istanbul was een veel handiger plek om de regio te bereizen, dus daar ging ik naar toe. Maar wonen in Israël heb ik ook weleens omschreven als een continue wandeling langs de afgronden van je eigen moraliteit. Waar ga je wonen? Wie heeft daar vroeger gewoond? Moet ik het eigenlijk als Palestijns gebied zien? Wie beledig ik door daar te gaan wonen? Elke keuze die je maakt is politiek. Dat is heel interessant, maar je wordt er ook stapelgek van. Israël is een heel direct land. Je krijgt snel ruzie met mensen, ook als je gewoon een kop koffie gaat halen. -Israëliërs hebben snel een hekel aan je, als journalist.

Hoe merkte je dat? Bijvoorbeeld aan de Nederlands-Israëlische gemeenschap daar, dat zijn echt hardliners. Mijn dochter ging naar een kinderdagverblijf. En mijn vrouw zei op een gegeven moment, o, dat is leuk, want er is nog een kindje met een Nederlandse vader. Misschien moeten we die eens te eten vragen. Dus ik stel me voor aan die man: ‘Ik ben de vader van…’ En die man zegt: ‘Ik weet precies wie jij bent, en ik wil niets met je te maken hebben.’

Omdat jouw verhalen hem niet bevielen? Niet eens specifiek daarom. Gewoon, omdat je journalist bent. Er zijn uitzonderingen hoor, ik heb Israëlische en Palestijnse vrienden. Maar in het algemeen voelde ik me er nooit welkom.

Jouw grote liefde – naast je gezin – is Rusland. Wás Rusland. Niet meer.

Daar kom ik zo op. Maar waardoor werd je verliefd op het land? Graham Greene schreef over Engeland: England made me. Voor mij geldt: Rusland made me. Ik was 22 toen ik er voor het eerst kwam. In Brussel had ik mijn Russische vrouw leren kennen, en ik ging de liefde achterna. In Moskou heb ik rondleidingen gegeven, ik ben barman geweest, ik heb rijke Russen geholpen hun geld op Cyprus te parkeren. Van alles. Nederlandse vrienden in Moskou zeiden: wat loop je nou te kloten? Waarom ga je geen stukjes schrijven? Dus dat ben ik gaan doen, eerst voor de GPD, later voor de Volkskrant, en RTL-Nieuwskwam daarbij.

Jij gaat nu naast je RTL-werk ook Russische literatuur bespreken voor de Volkskrant. Die liefde is ondanks alles niet bekoeld? Nou, ook daar is wel iets van kapotgegaan. We hebben het imperialistische karakter van de Russische literatuur onderschat. Ook ik had die boeken beter moeten lezen, want ze bevatten waarschuwingen.

Welk boek had je beter moeten lezen? De Dode Zielen van Nikolai Gogol. Daaruit blijkt de horigheid van het Russische volk en de kwaadaardigheid van hun bestuurders. Gogol was zelf een Oekraïner, maar sprak over Oekraïne met dedain: ‘dat kleine landje’. Of neem Tolstoj: die vocht in de Kaukasus. Allemaal imperialisten, maar in dat veilige Moskou, dat steeds wereldser werd, dacht ik gewoon: wat een mooie boeken! Ik heb de hipstertijd in Moskou meegemaakt. De stad werd modern, ze legden overal fietspaden aan. Geweldig! Pas later realiseerde ik me dat die fietspaden bedoeld waren voor de oproerpolitie, zodat hun arrestatiewagens voortaan kneiterhard langs het verkeer konden rijden. Ik heb dat niet gezien. En dat reken ik mezelf heel erg aan.

Hoe kijkt jouw Russische vrouw tegen de situatie aan? Mijn vrouw is twee keer haar vaderland afgenomen, zo voelt ze dat. Ze is Joods, en dan hoor je van jongs af aan dat er één plek is waar je altijd terecht kan: Israël. Daar kun je altijd naar toe, je zult er met open armen ontvangen worden. Maar toen we in 2015 Israël aankwamen, was ze in shock. Is dit nou het beloofde land? En dit gaat allemaal ten koste van de Palestijnen? Hoe kan dat? Ze had zich nooit zo gerealiseerd dat de vrijheid voor Israëlische Joden ten koste gaat van anderen.

Literatuurliefhebber Koens ziet zichzelf als verhalenverteller, en is daar ook uitermate bedreven in. Hoe hij vanuit het door Rusland bezette Donetsk op een Oekraïense raketinslag afging, samen met collega’s van The Guardian en de New York Times, gewoon, rijden naar de plek van de inslag en dan met de iPhone de hoek van de raket meten van waaruit-die werd afgevuurd, hup er weer op af, dwars door de frontlinie, om uit te komen bij een boze boer die een Oekraïense legereenheid door zijn veld had zien ploegen – eigenlijk zijn er geen camerabeelden bij nodig.

Ben je niet meer een schrijver dan een tv-maker? Wat voegt tv voor jou toe? (Kort): Geld.

Je bent een liefhebber van de rebelse Amerikaanse verslaggever en zuipschuit Hunter S. Thompson, die twintig jaar geleden overleed. Buy the ticket, take the ride, was één van diens motto’s: bij twijfel altijd in het diepe springen. Ja. Bij twijfel altijd gaan. Maar: ook zorgen dat je weer veilig thuiskomt.

Je houdt niet van voorproduceren. Gewoon erop af, geen hotemetoten, geen ingewikkelde dingen uitleggen. Het is echt heel simpel! Waarom denk je dat ik al die moeilijke romans lees? Iets moet me scherp houden. Maar als het goed uitpakt, is het ook de manier van journalistiek die het beste bij een kijker of lezer binnenkomt. Ik probeerde de tijd te duiden, het verhaal te vangen.

Hoe lang nog? (Koens pakt zijn telefoon en laat een tien jaar oud filmpje zien van Jon Snow, anchormanvan Channel 4: ‘Goedenavond. Ik ben terug, en in de luxe van deze studio kan ik me amper voorstellen dat ik ooit weg ben geweest,’ zegt Snow in het filmpje. Maar dat was hij wel: Snow is dan net terug uit Gaza, waar ook toen een oorlog woedde, en krijgt de beelden van verminkte kinderen niet van zijn netvlies: ‘Ik zal deze kinderen nooit vergeten,’ zegt Snow, duidelijk geraakt, tegen de kijker, ‘en ik hoop dat u dat ook niet doet.’

‘Dit’, zegt Koens, ‘zou ik graag nog een keer willen doen. Het gezag dat van die studio uitgaat, gecombineerd met een menselijke reportage vanuit het veld. Ik heb sindsdien nooit meer zulke beklijvende televisie gezien.’

Zie je, televisie spreekt je toch wel aan. Natuurlijk! Uiteindelijk zegt beeld meer dan duizend woorden.