Meer ethiek in true crime is zo gek nog niet

Een documentairemaker vroeg zich onlangs hardop af de intenties van makers van true crime wel loepzuiver zijn.

Documentairemaker Charlie Shackleton zet vraagtekens bij de intenties van makers van true-crime-documentaires, -series en -films. In een recent artikel in het Britse dagblad The Guardian vraagt hij zich af hoe het zit met de ethiek: veel filmmakers verschuilen zich achter het welbekende argument dat ze ‘het voor de slachtoffers’ doen. De vraag is echter wat nabestaanden van de slachtoffers van seriemoordenaar Jeffrey Dahmer de facto hebben aan bijvoorbeeld een (fictie)serie als Dahmer - Monster: The Jeffrey Dahmer Story. Terecht stipt Shackleton aan dat die nabestaanden zich in 2022, toen de reeks uitkwam, uitspraken: de Netflix-titel zou hun trauma weer oprakelen.

Shackleton haalt in zijn stuk ook Errol Morris’ klassieker The Thin Blue Line (1988) aan, misschien wel qua filmvorm dé blauwdruk voor hedendaagse true crime. Die documentaire draait om een man die onterecht is veroordeeld voor de moord op een politieagent. Dankzij Morris’ speurtocht komt de man uiteindelijk vrij. Je zou kunnen stellen: het idealisme en rechtvaardigheidsgevoel van de filmmaker leidde uiteindelijk tot een positieve uitkomst. Veel hedendaagse makers, stelt Shackleton, spelen leentjebuur bij Morris, en kopiëren zijn filmische stijl. Opvallend genoeg laten ze Morris’ idealisme voor wat het is. Alles voor de kijkcijfers, om, zoals Schakleton stelt, ‘onze morbide nieuwsgierigheid’ te bevredigen.

De documentairemaker haalt ook Making a Murderer aan in zijn stuk. Dat is een reeks die ik in eerste instantie érg goed vond. Die serie draait om Steven Avery die achttien jaar onterecht vastzat voor poging tot moord en in 2005 opnieuw wordt gearresteerd, ditmaal verdacht van moord. Eerst dacht ik dat de makers zich opnieuw inspanden om Avery vrij te krijgen. Maar in het tweede seizoen proberen de makers vooral de smeuïgheid van de zaak uit te buiten en wordt de focus telkens verlegd naar de mediageile advocaat van Avery. Dit is puur entertainment, over de rug van de hoofdpersoon.

Als ik true-crime-titels bekijk probeer ik voortdurend te achterhalen wat de maker wil bewerkstelligen. Kijk bijvoorbeeld naar het perspectief. In het recente Sambre staat het perspectief van de slachtoffers van een Franse serieverkrachter centraal. De serie is opgedragen aan de slachtoffers en behandelt ze met een zekere relatieve tederheid. Of neem The Long Shadow, over The Yorkshire Ripper, die het in de buurt van Leeds gemunt had op sekswerkers – de serie maakt hun lot invoelbaar. Dit zijn series die de geschiedenis herschrijven, die slachtofferverhalen gebruiken om tot nieuwe inzichten te komen.

Shackleton wilde overigens zelf ook een true-crime-documentaire maken, over de Zodiac Killer. Je zou zeggen: een uitgewoond onderwerp. En tot die conclusie kwam Shackleton uiteindelijk ook. Bovendien kreeg hij geen toestemming om een boek van een oud-agent over de seriemoordenaar te gebruiken. Hij staakte zijn project en maakte een film over de film die hij wilde maken: Zodiac Killer Project. Misschien is die film, die ik nog niet heb gezien, wel een aanmoediging voor meer zelfreflectie bij filmmakers. Denk na over wat je beoogt met je productie. Hoewel de lokroep van de streamingdiensten soms alle andere geluiden overstemt. Maar een beetje ethiek is zo gek nog niet.

Omar Larabi en Bregtje Schudel schrijven per toerbeurt wekelijks over wat hen opvalt op het gebied van series en/of films