Lorena: niet het 'wat', maar het 'waarom'

De documentaireserie Lorena laat er geen gras over groeien. Meteen in de eerste tien minuten zoomt de serie in op die noodlottige nacht van 23 juni 1993. De agenten van het stadje Manassas, Virginia, krijgen een cryptische boodschap van hun centrale. Een man is gewond naar de Eerste Hulp gebracht, alleen een bepaald ‘aanhangsel’ (appendage) mist nog. Of zij nog even langs de kant van de weg willen zoeken waar zijn echtgenote het 'onderdeel' uit haar autoraam zou hebben gegooid?

Een jaar voordat O.J. Simpson met de dood van ex-vrouw Nicole Simpson het wereldnieuws haalde, was er de sensationele zaak tussen Lorena en John Wayne Bobbitt. De reden van alle mediasensatie? Echtgenote Lorena had manliefs penis afgesneden. Alle heren in de documentaire zijn het er wel over eens: deze barbaarse handeling is wel het ergste wat je een man kan aandoen. De vrouwen bekijken het van de andere kant: wat heeft John Wayne zijn vrouw in hemelsnaam aangedaan dat zij dit als enige oplossing zag?

Het is de crux van de rest van de documentaire van regisseur Joshua Rofé (Lost for Life), die vanaf 15 februari bij Amazon Prime te zien is. De media richtten zich destijds massaal op het ‘wat’ – de afgesneden penis – maar waren niet bijster geïnteresseerd in het ‘waarom’.

Eigenlijk, zo toont Lorena, ging het hier ook niet om één rechtszaak, maar om twee. Voor de geruchtmakende rechtszaak met John Wayne als het slachtoffer en Lorena als de dader, stond John namelijk al terecht voor huiselijk geweld. Hij zou Lorena jarenlang mentaal en fysiek mishandeld hebben. Hoewel er genoeg bewijs was om de aanklacht te staven, mochten alleen de mishandelingen in de vijf dagen voorafgaand aan het penis-incident bij het jury-overleg meegenomen worden.  

Ook in de tweede rechtszaak - opzettelijke verwonding - was duidelijk wie wat gedaan had. Lorena heeft dat ook nooit ontkend. Maar was Lorena op dat moment, vanwege alle mishandeling die ze over de jaren had doostaan, tijdelijk ontoerekeningsvatbaar?

De documentaire volgt de weg die O.J.: Made in America ook bewandelde. Daar werd de moordzaak van O.J. Simpson in de bredere context van de verwrongen rassenverhoudingen in Amerika geplaatst.

Lorena bekijkt de rechtszaak vanuit het perspectief van huiselijk geweld. Van alle vrouwen die jaarlijks in Amerika worden vermoord, is in de helft van de gevallen een (ex-)partner de dader. In de jaren negentig stond huiselijk geweld niet hoog op de politieke agenda, vooral niet waar het verkrachting binnen het huwelijk aanging. Je echtgenote (of echtgenoot) dwingen tot seks is geen verkrachting, seks hoort immers bij het huwelijk.

En zelfs al zou er sprake zijn van – aantoonbare – mishandeling, dan nog is dat geen excuus om, zoals Lorena, het ‘heft’ in eigen hand te nemen, aldus veel van de (mannelijke) geïnterviewden. Ze had toch gewoon bij hem weg kunnen gaan? Of hem eerder kunnen aanklagen? Het feit dat de meeste vrouwen juist vermoord worden rond de periode dat ze weggaan bij hun partner, wordt gemakshalve maar even vergeten. En ook eerdere, gelijksoortige rechtszaken – zoals die tussen Anita Hill en Clarence Thomas, die, ondanks alle aantijgingen toch werd benoemd tot Opperrechter – bieden weinig hoop. Het is jouw woord tegen het zijne.

Niet geheel onverwacht wordt John Wayne in de eerste rechtszaak dan ook vrijgesproken. Hij is ook altijd blijven volhouden dat hij Lorena nooit heeft verkracht. In zijn versie was juist hij diegene die uit het huwelijk wilde stappen en deed Lorena wat ze deed uit wraak omdat hij wegging. (Bitches be crazy).

Dat hij haar zowel psychisch als fysiek mishandelde staat in de documentaire buiten kijf en wordt ook alleen maar duidelijker in de nasleep van beide rechtszaken. Terwijl Lorena probeert alle trauma’s te verwerken en zich hardmaakt voor andere vrouwen die vastzitten in gewelddadige relaties, leeft John Wayne zich uit op een manier waar zelfs O.J. jaloers op zou zijn. (Eén woord: Frankenpenis). Uiteraard duurt het niet lang voordat hij zijn nieuwste vriendinnetje alle hoeken van de kamer laat zien.

‘Zij begon’, is zijn favoriete verweer. Net als wanneer hem gevraagd wordt waarom hij Lorena nog steeds met brieven en e-mails bestookt, met daarin de boodschap dat ze het toch maar weer eens moeten proberen samen. Lorena is perplex: ‘Ik heb je penis afgesneden. Laat me met rust!’

Maar ook al is er nu meer aandacht voor huiselijk geweld dan 25 jaar geleden, de meeste voorvechters maken zich weinig illusies dat het nu anders zal gaan. ‘Het is nog steeds een mannenwereld’, zegt één van de gezelschapsdames van de Moonlite Bunny Ranch (een beroemd bordeel in Nevada,) waar John Wayne als een quasi-beroemdheid als portier werkte – totdat hij er met de merchandise (één van de meisjes) vandoor ging. ‘In Afrika snijden ze een miljoen klitten af. Daar hoor je niemand over. Hier verwijder je één lul en je hebt opeens de aandacht van iedereen.’