Israëlische film Foxtrot: surrealistische trip

De festival-trailer van Foxtrot is alvast weergaloos: in een kaal en vrijwel leeg landschap begint een soldaat op zijn kistjes in de modder te dansen. Zijn mitrailleur gebruikt hij als bevallige partner, terwijl een mede-soldaat stoïcijns toekijkt. In de verte sjokt een kameel uit het beeld, rechts achter hem staat een fotogeniek vintage busje met een pin-up erop als decorstuk.

De trailer blijkt integraal in de film te zitten en mocht er een prijs bestaan voor ‘beste scène in een film’ dan zou het een goede kanshebber zijn, dit jaar. Toch is de scène niet per se illustratief voor de hele film, want zo surrealistische als deze is, zo hyperrealistisch is het merendeel van het verhaal. Bekijk hieronder ook de meer recente trailer die hoort bij de Nederlandse bioscooppremière van de film.

Foxtrot, de tweede film van regisseur Samuel Maoz – bijna tien jaar geleden verraste hij met Lebanon, een film die helemaal werd gedraaid vanuit een tank – begint in Tel Aviv, waar een familie slecht nieuws krijgt over hun zoon, Jonathan Feldmann. Je kunt je enerzijds voorstellen dat het zo ongeveer gaat: drie militairen aan de deur – als moeder weet je gelijk hoe laat het is. Nog voor ze iets gezegd hebben, valt ze flauw. De miltairen hebben duidelijk vaker met dit bijltje gehakt en spuiten haar een tranquilizer in. De vader, die het rauwe nieuws nu alleen moet verwerken, krijgt het advies om 'vooral elk uur een glas water te drinken, zodat hij niet uitdroogt'. Het is bijna absurdistisch, maar blijkbaar is dit de procedure die het Israëlisch leger volgt als een kind sneuvelt: met een misplaatste empathie en vooral erg paternalistisch.

Het huis stroomt al snel vol met familieleden, er moet een begrafenis geregeld worden en een rouwadvertentie worden gezet. De vader weet zich geen raad met zijn emoties, de moeder slaapt nog steeds. Dan gaat opnieuw de bel: er is een fout gemaakt. Er is wel een Jonathan Feldmann dood, maar het is niet hun zoon.

Vervolgens gaat de film over naar een verlaten grensgebied, waar vier soldaten, onder wie Jonathan Feldmann, de grensovergang bewaken. Dit gedeelte, waarin ook de hierboven al omschreven dansscène zit, is als een grote surrealistische trip, waarbij de jongemannen, die met elkaar zitten opgescheept, het beste proberen te maken van de dagen die verglijden in ledigheid. Ze dansen, discussiëren over hun barak die met de dag schuiner lijkt te staan, en doen de slagboom open voor passanten. Meestal een kameel, soms een auto, die ze dan uitgebreid moeten controleren. Er gaat een bizarre spanning van uit. Niet alleen heb je het gevoel dat op een dag de barak waarin ze slapen zal worden verzwolgen door de aarde, waarna er nooit meer een haan naar de jongens zal kraaien; ook de controles lijken niet zonder gevaar. En daar gaat het dan ook mis.

In het laatste deel zijn we weer terug in het appartement in Tel Aviv. Waar in het eerste deel het onheil leek afgewend, is het toch gekomen, alleen op een andere manier dan iedereen had verwacht. ‘Oorlog is een beest', zei Samuel Maoz acht jaar geleden in een interview met de VARA-gids naar aanleiding van zijn filmdebuut. In Lebanon (waarvoor hij de Gouden Leeuw in Venetië won, Foxtrot won er vorig jaar de Grote Jury Prijs) verwerkte hij zijn eigen ervaringen als boordschutter tijdens de eerste Libanon-oorlog. Negentien was hij toen en het kostte hem 26 jaar om de film te maken en in het reine te komen met wat hij toen meemaakte. Foxtrot is een follow-up. Weer gaat het om de zinloosheid van oorlog. Misschien niet zo letterlijk als in zijn vorige film, maar het is duidelijk dat Maoz zijn vraagtekens zet bij Israëls beleid ten aanzien van het leger, waar jonge en over het algemeen gepamperde jongens die nog nat zijn achter de oren, terechtkomen in situaties die ze eigenlijk niet aankunnen.

In Israël zelf is de film verdeeld ontvangen: de Israëlische minister van Cultuur verwijt de maker ‘anti-Israëlische propaganda’ te hebben gemaakt, vooral in de portrettering van ‘onze jongens’ die in Foxtrot zinloos lijken rond te hangen en hun tijd verdoen. Dat zou een valse weergave van de werkelijkheid zijn. Tegelijkertijd was de film de Israëlische inzending voor de Oscars. Waar Lebanon van begin tot eind een stijlvaste exercitie was, heeft Maoz voor deze film verschillende stijlmiddelen door elkaar gebruikt. Of je daarvan houdt, is persoonlijk. Maar het middenstuk is fenomenaal.