Interview met Jojanneke van den Berge

Een serie over jeugdzorg slokt je vast helemaal op.

Naast deze serie heb ik afgelopen jaar ook veel EenVandaag op Radio 1 gedaan. Ik vind radio geweldig om te doen, ze mogen me altijd invliegen – ik doe het op oproepbasis en dat vind ik heerlijk. In een radiostudio heb je meer contact met de gasten en meer tijd voor een gesprek in vergelijking met tv. Bovendien zijn gasten zelf vaak ook relaxter dan in een tv-studio. Radio is intiemer, het is makkelijker om jezelf te zijn en je hoeft niet steeds op te letten of er een pluk haar uitsteekt. Als luisteraar voelt radio zo lekker dichtbij, het is gewoon een heerlijk medium. Maar als ik zo’n serie maak als Jojanneke en de jeugdzorgtapes, of daarvoor Jojanneke (in) uit de prostitutie, ben ik heel erg betrokken bij het maakproces, het denkproces en de contacten. Jeugdzorg is een zwaar onderwerp, en dan kan het ook fijn zijn om af en toe radio te doen: dat je bespreekt wat er vandaag speelt en dan is het na de uitzending ook weer klaar. Met een documentaire ben je zeker een jaar heel intensief bezig.

Hoe kwam je op het onderwerp jeugdzorg?

De jonge mensen die ik sprak voor mijn serie Jojanneke (in) uit de prostitutie hadden bijna allemaal een verleden in de jeugdzorg. Ze vertelden me de vreselijkste verhalen. En misschien naïef van mij, maar ik dacht dat jeugdzorg in zo’n rijk en welvarend land als Nederland goed geregeld zou zijn. Maar ik hoorde zoveel verhalen over misbruik en mishandeling, over isoleercellen – daar moest ik iets mee. In diezelfde periode kwam het eindrapport ‘Onvoldoende beschermd. Geweld in de Nederlandse jeugdzorg van 1945-heden’ van de Commissie De Winter uit. De uitkomst van dat onderzoek was echt desastreus. Maar liefst 75% van de kinderen in de jeugdzorg bleek te maken te hebben met psychisch of lichamelijk geweld.

Dus in plaats van de kinderen een beschermde omgeving te bieden wordt het leven van kinderen in veel gevallen slechter.

Dat is helaas wat ik zelf ook heb geconstateerd tijdens het maken van deze serie: kinderen komen vaak slechter uit de jeugdzorg dan dat ze erin gaan. En dat wordt bevestigd door onderzoek. En moet je nagaan: gesloten jeugdzorg kost de overheid zo’n 150.000 euro per kind per jaar, maar we krijgen er in veel gevallen getraumatiseerde kinderen voor terug. Wat ik zo mooi vond, is dat de kinderen die ik heb gevolgd erg betrokken zijn bij het onderwerp, niet alleen voor zichzelf, maar ook voor de kinderen die na hen komen. Ze hebben er zelf nu niks meer aan als het systeem verandert, maar ze willen echt dat de kinderen die straks aangewezen zijn op jeugdzorg het beter krijgen dan zij.

In de serie zien we jou regel- matig naar een scherm kijken waarop filmpjes, een soort vlogs, van de jongeren die je volgt vertoond worden. Waarom heb je voor die vorm gekozen?

Dat hebben we gedaan omdat het altijd óver hen gaat, terwijl ze zelf bijna nooit aan het woord komen. Ze hebben zelf filmpjes gemaakt vanuit de instelling waar ze verblijven. Een aantal zit ook op TikTok om hun leven te delen. Filmpjes maken zonder andere mensen om zich heen is voor hen een veilige manier om hun leven te laten zien, dichterbij kunnen we eigenlijk niet komen. Op die manier durven ze ook hun emoties te laten zien, ze laten de kijker heel dichtbij komen, wat ik heel dapper vind.

Hoe heb je de kinderen die meedoen aan de serie gevonden? 

Via Jojanneke (in) uit de prostitutie ken ik een meisje dat haar hele jeugd in de jeugdzorg heeft gezeten. Ze zit zelf niet in de serie, maar heeft veel contacten. Zij heeft in het begin deel uitgemaakt van onze redactie en ons op weg geholpen. Via mijn vorige serie en via haar hadden we op een gegeven moment een netwerk. Sommige jongeren zijn via social media benaderd. Ik vind het belangrijk om een band op te bouwen met mensen met wie we een serie maken. Daar gaat tijd in zitten, soms wel een jaar – het is veel praten, wat drinken en vertrouwen vinden.

Bijvoorbeeld met Eli, een van de meisjes uit de serie.

Eli leeft inmiddels niet meer, in oktober heeft ze euthanasie gekregen. Zo verdrietig. Ze heeft een aanvraag gedaan om via euthanasie een einde te kunnen maken aan haar leven. Zo’n traject duurt twee jaar. Dat was zo spannend voor haar, je moet eerst alle medicijnen en alle therapieën, tot aan shocktherapie toe, geprobeerd hebben om daarvoor in aanmerking te komen. Ze heeft zelfs nog contact gehad met de bekende neuropsycholoog Erik Scherder, die voor haar de allerlaatste mogelijkheden heeft onderzocht. Een van haar wensen was – dat zit overigens niet in de serie – om hem te ontmoeten. Eli was heel slim en had eigenlijk neuropsychologie willen studeren. Uiteindelijk heeft ze nog een college bij hem gevolgd. Hij heeft alle tijd voor haar genomen.

Heb je ook van dichtbij meegemaakt dat Eli haar aanvraag toegekend kreeg? 

Ja. Ze was zó blij. Alsof ze de loterij had gewonnen. Voor mij was het al die tijd heel dubbel, want je wil niet dat iemand dood gaat, maar toen ik haar blijdschap en opluchting hoorde ging bij mij de knop om. Ze keek er echt naar uit, hoe moeilijk ze het ook vond voor haar dierbaren. Tijdens haar uitvaart werden foto’s en filmpjes vertoond van het moment vlak voor haar euthanasie. Ze straalde, het leek bijna een verjaardagsfeestje.

In hoeverre speelde jeugdzorg een rol in haar gewenste dood? 

Voor ze bij jeugdzorg terechtkwam had ze al ernstige problemen, maar uiteindelijk heeft jeugdzorg haar leven vernietigd. Eli en haar zus zijn uit huis geplaatst omdat ze in een problematisch en onveilig gezin woonden. Haar zus is na een tijdje bij haar neef gaan wonen. Zij is er goed uitgekomen, en Eli dus niet. Eli heeft van haar tiende tot haar achttiende in de jeugdzorg gezeten, daarna is ze dakloos geworden door een fout van haar voogd. Kun je nagaan: een onveilig gezin, misbruikt en mishandeld binnen jeugdzorg, vaak in isolatie gezet en door ondercapaciteit in de jeugdgevangenis gezeten, zonder dat ze iets crimineels had gedaan.

Lees verder in de VARAgids 13 vanaf bladzijde 8.