Interview met Harm Edens

Harm Edens (1961) is op het gebied van duurzaamheid zo fanatiek dat hij van laadpalen een sexy onderwerp weet te maken. Maar ook ontploft hij regelmatig vanwege de gekmakende onverschilligheid in de wereld.

Soms zit hij als een ‘ontbindende composthoop’ op de bank voor de Britse bejaarden-tv (‘past inmiddels bij mijn leeftijd’) van Antiques roadshow. Maar meestal leeft schrijver, presentator en klimaatambassadeur Harm Edens zoals hij praat: in de hoogste versnelling. Sterker: hij schat dat hij net de drukste periode uit zijn leven achter de rug heeft. Zo was hij afgelopen week bezig met klassieker en kijkcijferhit Dit was het nieuws waarover hij ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan eerder zei: ‘Een kwart eeuw waarin wereldgebeurtenissen langstrokken. Een kwart eeuw geen vrede, de kloof tussen rijk en arm is groter dan ooit en de klimaatellende is niet opgelost. Dus vraag ik me soms af: heeft het zin gehad? Ik troost me met de gedachte dat we 25 jaar hebben kunnen lachen om al dat idiote nieuws. En ik hoop dat ik ermee kan doorgaan tot mijn 85ste.’

Van de studio van DWHN haastte hij zich naar die van BNR voor Duurzaam op de radio, vierde hij 70 jaar televisie met de presentatie van de quiz Je zou het moeten weten, rende daarna onder een warme handdoek naar zijn auto om de volgende ochtend op Terschelling in actie te komen voor milieu-initiatief Springtij. Ook was hij te gast bij een internationaal congres in Zwolle met het centrale thema: hoe krijgt Europa in beperkte tijd 22 miljoen huizen van het gas af.

Over zijn bevlogenheid: ‘Als jongere las ik over Biafra. Vietnam. En in 1972 over het rapport ‘Grenzen aan de groei’ van de club van Rome. Toen kreeg ik al een ontiegelijk unheimisch gevoel over waar we met de wereld naartoe gaan. Dat ik nu werk met mensen die dat rapport gemaakt hebben, is een wrange constante in mijn leven aan het worden.’

Samen met wetenschapper Anna Gimbrère, te zien in een Maarten van Rossem-achtige rol als expert, wil hij nu kijkers met De grote klimaatkwis aan het denken zetten over het milieu. Op een leuke manier.

Hebben je ouders je bewustzijn over duurzaamheid aangewakkerd? Jullie gingen vaak op fietsvakantie. We waren uitstekend voor het milieu. Deden niet anders dan fietsen en besparen. Maar dat had niets met klimaat te maken, maar met de overweldigend vreugdeloze naoorlogse zuinigheid van mijn ouders. Met schaarste. Met niet kunnen genieten en nooit iets willen uitgeven. Mijn moeder holde de kaaskorstjes zo eindeloos uit dat ze ook de paraffine at. Wat ze eveneens deed, was totaal overjarige stamppot opbakken met brio zodat ze een stinkende brij beleg had voor op brood. Dan keek ze betekenisvol om zich heen en zei tegen mijn zus en mij voordat ze een hap nam: oorlogsboterham. En dan moesten wij ons schuldig voelen dat wij dat niet opaten. Vreselijk. Maar mijn opvoeding heeft ook een tegenkant: ik kan niet tegen verspilling. Ik was ooit met een kennis op wintersport en hij gooide een jampotje weg dat nog voor een derde vol zat. Ik haalde dat demonstratief uit de vuilnisbak en had daar vervolgens een aanvaring over. Ik kan slecht tegen verwende mensen die alles normaal vinden en roepen ik heb recht op dit en dat. In principe heb je helemaal nergens recht op. Ja, misschien op een beetje onderwijs of veiligheid.’

Gezellig zo’n conflict om een potje jam. Horen klimaathooligans tot je vriendenkring? ‘Nou, ik ben iemand met wie je niet uit eten wilt. Want ik roep gewoon in het restaurant naar mijn tafelgenoot: ga je nou echt tonijn zitten eten? Dit kan niet! Het is dan zogenaamd geen bedreigde soort meer, maar dat is pure flauwekul. Die worden met megatonnen uit zee gezogen en zijn binnen drie minuten in mootjes ingevroren in een blikje. Ik voer in mijn vriendenkring best wel heel nare gesprekken. Ontplof dan ook, ik kan er niets aan doen. Terwijl ik er juist voor wil waken dat ik niet de dagelijkse dominee word, want die neiging heb ik nogal. Bepaald niet bevorderlijk voor mijn vriendschappen inderdaad en superstom. Maar soms loont het om je met anderen te bemoeien. Jaren terug sprak ik reclames in van Maggi en vroeg me af: waarom doe ik dat? Ik vind het niet te vreten zo zout en het is ongezond. Ik zei toen: ik wil best inspreken wanneer jullie het zoutgehalte verlagen. Dat gebeurde, hoewel ze dat misschien wel langer van plan waren.’

Wat zegt het dat GroenLinks is gehalveerd in een tijd dat alarmbellen op tilt gaan vanwege klimaatverandering? 'Dat de partij de juiste toon niet weet te vangen. Ik heb daar zelf ook moeite mee. Ik ben nu 23 jaar ambassadeur van het Wereld Natuur Fonds. Ruim 21 jaar daarvan heb ik lopen praten over dooie ijsberen en smeltende ijskappen. En als een repeterende breuk ramde ik erin dat we haast-haast-haast dienen te maken. De oude mannen van de Club van Rome moesten mij leren dat je een negatief effect bereikt als je alleen loopt te duwen en te stressen. Dat mensen dan nog harder in hun achteruit gaan hangen.'

Maar het zegt toch ook iets over de prioriteiten van kiezers? 'Wij willen het liefst dat alles altijd kan, makkelijk verkrijgbaar is en eigenlijk bijna niets meer kost. Dat die plofkip gratis is, terwijl we al de goedkoopste boodschappen van Europa hebben. Gekmakend. Ik ben niet zo van je mag nooit wat en je moet je hele leven liggen bidden en dan komt de afbetaling daarna. Maar dat totale hedonisme van alles is altijd overal is onzin. We worden er alleen maar ongelukkiger van.'

'En by the way: de toekomst is daarmee opgeheven. In dat kader word ik gestoord van het geneuzel van onze formerende politici: ik wil dit en dan krijg jij een onsje dat. Pak het samen op, er is geen tijd te verliezen want het gaat verrot slecht met het milieu.'

En jij gaat die klimaatellende op een leuke manier presenteren, bestaat dat? 'De grote klimaatkwis benadert het niet als ellende. Het wordt geen gedram. We willen laten zien dat duurzaamheid niet altijd duur hoeft te zijn en dat je als consument een enorm verschil kan maken. Dat je voor jezelf nagaat: welke kleding koop ik, wat eet ik, hoe snel flikker ik mijn meubels weg, welke koop ik dan nieuw en waar ga ik naartoe op vakantie. Alles heeft een eco-afdruk. Je kunt leuke keuzes maken en het is goed je te realiseren dat je daarmee invloed kunt uitoefenen op al die rare producenten en malle commercie die je verplicht naar Bali heen en weer laten vliegen omdat je anders niet meetelt. Terwijl zoiets veel mensen ook totaal ongelukkig maakt. De hysterische drommen, de rolkoffer-terreur. Stress op luchthavens is nou niet bepaald mijn hobby. Ik vlieg niet meer, tenzij het moet. En het moet dus bijna nooit. Daarom ben ik al tijden niet in New York geweest, een plek waar ik graag kwam. Jammer, maar helaas.'

Lees verder in VARAgids 43 vanaf bladzijde 8.