Interview met Marcel van Dam en Alexander Pechtold

De achterkant van het gelijk is terug. Oud-presentator Marcel van Dam ontvangt zijn opvolger Alexander Pechtold bij hem thuis.

Thuis, in zijn werkkamer ontvangt Marcel van Dam (83) oud-politicus Alexander Pechtold (55), die het door Van Dam ontwikkelde De achterkant van het gelijk nieuw leven in blaast. De nieuwbakken presentator maakt het programma volgens de bekende formule: vakgenoten krijgen ‘op socratische wijze’ vragen over hun ethische grenzen voorgelegd, met fictieve voorbeelden om de boel op scherp te zetten en geïnterviewden tot keuzes te dwingen. Pechtold is op dit moment algemeen directeur van het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (CBR), maar was voorman van D66, de partij die door Hans van Mierlo is opgericht. Curieus: Van Mierlo was ooit mede-bedenker van dit tv-format. Van Dam (die het programma tussen 1980 en 1989 presenteerde, en daarna tussen 2000 en 2009) komt al snel met een belangrijke voorwaarde voor succes van het
programma: de geïnterviewden moeten vrij en eerlijk kunnen spreken: ‘Bij de laatste afleveringendie ik maakte, werd ik geconfronteerd met deelnemers die allemaal een mediatraining hadden gevolgd. Mijn eerste advies aan jou zou zijn: maak bij de uitnodiging direct duidelijk dat ze niet moeten antwoorden vanuit die gedachte. Dat is funest voor de formule. Ze moeten spontaan en vrij en naar waarheid kunnen antwoorden, en als ze dat niet aandurven dan moeten ze het niet doen. Je moet voorkomen dat het woordvoerderschap terug te horen is in de antwoorden. De laatste reeks van het programma die ik maakte, was op dat gebied het ergste. Op hun werk hadden de gasten te horen gekregen welke boodschappen ze kwijt moesten, dat merkte je gewoon.’ Pechtold: ‘Alsof het gaat om een boodschap!’

Van Dam: Ja. En als ik een vraag stelde: ‘Nou, ik kom zo op uw vraag terug…’, dan begonnen ze
een riedel. Over de jaarcijfers of een ander ingestudeerd zinnetje.

Dat is moordend en dat zou je eigenlijk moeten verbieden. Ze mogen zich wel voorbereiden, maar niet dat ze die opgedreunde lesjes te berde brengen. Ik zei altijd tegen de gasten: ‘Hoe beter ú bent, des te beter het programma is. Ik kan de kwaliteit van het programma niet maken. Dat moet u doen, u moet gewoon zo vrij mogelijk antwoorden. Dat maakte het programma alleen maar beter’.
En als de gasten een onverwacht standpunt durven in te nemen, moeten wij dat niet met grote verbazing ontvangen, maar meer met een aanmoediging: nou, gedurfd!

Dat is het mooie van dit programma: dat je in alle eerlijkheid en zonder mensen te verneuken, toch blootlegt dat iedereen denkt dat-ie tot een bepaalde grens gaat. Grenzen waarvan mensen denken dat ze die nooit zullen overschrijden. Maar dat als het ernstig genoeg is, ze al die theorieën toch vergeten. Dat de mens ook weer een roofdier wordt, als het moet. Welke beroepsgroepen hebben jullie voor deze reeks uitgenodigd?
Burgemeesters, CEO’s, politie, museumdirecteuren, diplomaten en artsen. En bij alle zes hebben we denk ik een mooie mix aan ervaring: beginners, specialisten en generalisten, wel bekend van tv, niet bekend van tv. We maken er nu zes en als iedereen daar tevreden over is, wie weet.

Bij die captains of industrie kun je er vergif op innemen dat ze enorm hebben geoefend.
Ja, dat merken we nu al met de voorgesprekken.
 
Bij een volgende serie zou je kunnen overwegen het roer radicaal om te gooi door mensen van de werkvloer te nemen. Je zou een brigadier kunnen vragen: welke agent denkt zelfstandig en heeft een beetje lef?
Ik denk dat daar in dertig, veertig jaar ongelooflijk veel veranderd is. Ze mogen niks, want op social media is er nu iedere week wel ergens een bericht dat een politieagent zogenaamd uit de bocht vliegt, bijvoorbeeld vanwege een opmerking die wellicht op het randje is.

Maar de politie dient ook ver van dat randje te blijven.
Wat je vaak ziet is dat mensen denken: ik heb tweehonderd volgers op Twitter dus niemand leest het. Maar als je daar één verkeerde opmerkingmaakt, heb je ineens twee miljoen volgers – in de zin van: dan bemoeit iedereen zich ermee.
 
Welke onderwerpen ga je behandelen?
We zijn nu met de medici bezig over een onderwerp als preventie. Zorgkosten ontwikkelen zich zo autonoom, en iedereen heeft de mond vol van preventie maar gaan we dat dan ook als onderscheidend middel gebruiken? Gaan we rokers en nietrokers onderling anders behandelen? Ik denk dat medici heel lang volhouden dat ze iedereen en alles zullen behandelen, maar we kunnen ze in situaties brengen dat ze keuzes moeten maken. En preventie en kosten zijn in die zin natuurlijk heel interessante, actuele thema’s. Het is voor ons ook een kans om te laten zien dat het allemaal niet zwart-wit is en dat het voor degenen die de beslissingen moet nemen ook een vrij eenzame aangelegenheid is.

Lees verder in VARAgids 12 vanaf pagina 9.