In gesprek met Jakob Verbruggen over de Netflix-serie The Alienist

Je hebt de Britse misdaadserie The fall geregisseerd, een aflevering van sf-reeks Black mirror en de finale van het vierde seizoen van House of cards. Nu is er The alienist. Hoe raakt een Vlaamse jongen verzeild in de wereld van de grote internationale televisieproducties? Ik heb in België in 2009 de tv-serie Code 37 gemaakt, over een politiekorps dat zedendelicten onderzoekt. Die trok de aandacht van een Engels productiehuis. Via Facebook kreeg ik een bericht: of ik geïnteresseerd was in The fall, een nieuwe Britse politieserie met Gillian Anderson van The X-Files. Die verscheen in 2013 op televisie. Daarna is een flink aantal deuren opengegaan. Ik mocht The alienist maken voor productiemaatschappij Paramount Television en de Amerikaanse tv-zender TNT. Nu is de serie aangekocht door Netflix. Voorlopig ben ik een zeer gelukkig man.

Met The alienist blijft je op het gebied van de misdaad. De serie speelt zich af in het New York van het eind van de negentiende eeuw, waar een psycholoog gespecialiseerd in geestesziekten op het spoor komt van een seriemoordenaar. Wat trok je aan in The alienist? In eerste instantie de mogelijkheid om het publiek mee te nemen op een audiovisuele tijdreis. Het reconstrueren van toenmalig New York, het scheppen van een eigen universum, vond ik zeer aanlokkelijk. Vooral omdat die stad destijds haar identiteit aan het uitvinden was. Daarnaast zijn de personages interessant. Een speurtocht naar een seriemoordenaar hebben we al vaker gezien, maar dit keer zijn het niet de politieagenten die de boef proberen te vangen, maar alienist Laszlo Kreizler en zijn team. Een alienist was wat wij nu een psychiater zouden noemen. Kreizler, acteur Daniel Brühl, confronteert mensen met hun innerlijke demonen, die hij wil begrijpen. Hij selecteert een stel onwaarschijnlijke helden, gespeeld door Luke Evans en Dakota Fanning. Via hun ogen zien wij de geboorte van forensisch onderzoek, van profileren, van CSI in feite. Een derde element dat mij aansprak in de serie, en in het gelijknamige boek waarop ze gebaseerd is, was het verschijnsel van een kleine elite die de status quo probeert te behouden. New York zat vol met immigranten, want Europa maakte een economische crisis door, en die zochten allemaal een plek in de nieuwe wereld. Daar zat de gevestigde orde in de stad niet op te wachten. De serie is voor mij vooral een vermakelijke thriller met een geweldige rolbezetting, maar biedt me ook de mogelijkheid om het publiek een spiegel voor te houden. Hoe behandelen wij de zwakken in onze maatschappij? Waren de waarden en normen van toen zo verschillend van die van nu?

Dat klinkt als een pleidooi voor het accepteren van mensen van buiten. Absoluut. The alienist gaat over het omarmen van andere ideeën. Kreizler is niet voor niks een Duitser met Hongaarse wortels. Hij staat alleen in zijn pogingen om anderen duidelijk te maken dat er zoiets bestaat als een seriemoordenaar – dat geloven zijn stadgenoten niet. New York was een culturele smeltkroes, dat hebben we zeer hard proberen te benadrukken. De cast is internationaal: Dakota Fanning is Amerikaans, Evans is Brits, Brühl een Duitser. We hebben Italianen in de serie, er wordt Jiddisch gesproken.

Je hebt de eerste drie afleveringen geregisseerd, wat betekent dat je de serie mocht neerzetten. Welke voornemens had je daarbij? Ik – maar ook de schrijvers, de kostuum- en andere ontwerpers – wilde die wereld zo authentiek mogelijk maken. Ter voorbereiding heb ik bijvoorbeeld acht dagen door New York gelopen met een historicus die me bijpraatte over het einde van de negentiende eeuw, een periode die in Amerika ‘the gilded age’ wordt genoemd. Er bestaat veel documentatie over, en die hebben we deels naar de serie vertaald. Zo zijn er de foto’s van Jacob Riis, een fotograaf van Deense komaf die met veel oog voor detail de zelfkant van de Amerikaanse samenleving heeft vastgelegd, mensen in miserabele omstandigheden. Riis is zelf ook een personage in de serie. Verder was het essentieel om te proberen onder de huid van de personages te kruipen. The fall gaat ook over een seriemoordenaar, maar wat The alienist anders maakt – behalve de start van de forensische wetenschap – is het feit dat de hoofdpersonages weliswaar buitenbeentjes zijn, maar geen slachtoffers. De slachtoffers, zij die ten prooi vallen aan de moordenaar, zijn jongens die zich verkleden als meisjes en hun lichaam verkopen in bordelen. Dat bestond echt: in The Tenderloin, zoals de rosse buurt van Manhattan werd genoemd. Wat dreef die jongens? Wat betekende het om kind te zijn in die wereld? Hoe belangrijk is opvoeding voor een mens? Wat bepaalt waarom iemand kiest voor de goede of de slechte weg? Die thema’s vond ik persoonlijk heel interessant.

Hoe heb je dat allemaal op beeld willen vangen ? Stilistisch gezien speelden er twee factoren mee. Geregeld blijft de camera hangen bij een personage, langer dan normaal. Daarvan krijg je als kijker een ongemakkelijk gevoel. Je weet nog niet goed wat het personage drijft. Op een ander moment zoeft de camera rond met de kracht van een orkaan en word je bij de hand genomen in een visuele achtbaanrit door een van die bordelen. Een referentiekader voor mij was het werk van Alfred Hitchcock. Er zit een vleug Hitchcock in de achtervolging aan het eind van de eerste aflevering. Kreizler jaagt de dader van een aanslag na – maar is het een fractie van zijn verbeelding of een echt persoon?

Een prettige bijkomstigheid bij dit alles moet het budget zijn. Volgens het tijdschrift Variety kostte elke aflevering vijf miljoen dollar. De gelden van Paramount en TNT hebben mijn leven ongelooflijk veel makkelijker gemaakt. In New York filmen is bijna onmogelijk, dus hebben we gedraaid in Boedapest. Daar staan majestueuze gebouwen die in dezelfde tijd zijn verrezen als die waarin het verhaal speelt. Wat we er niet hadden, waren de achterbuurten waar mensen op elkaar samengepakt zaten als sardientjes. Die hebben we nagebouwd. Het was een gigantische set, waar de camera 360 graden kon draaien. De authenticiteit hebben we kunnen doordrijven tot het uiterste. Uiteraard is ook computeranimatie gebruikt, maar 85 procent van wat je ziet is echt: gebouwen, kostuums, paarden, zelfs ratten. Een groot budget zorgt voor druk, maar maakt het je ook makkelijker om de juiste keuze te maken.

Mik je nu op een internationale carrière? Het belangrijkste is, denk ik, om goede projecten te vinden. Met plezier zou ik weer in de Benelux werken, geen enkel probleem. Netflix verandert voor iedereen alles, dat moet gezegd worden. Denk alleen al aan het publiek dat je bereikt. En het feit dat je internationaal kunt werken, met talent dat overal vandaan komt, is een verrijking. Vroeg of laat zullen ook Belgische en Nederlandse acteurs in dat soort producties te zien zijn, dat weet ik zeker. Wie dat volgens mij zouden moeten zijn? Oef. Die vraag is te gevaarlijk om te beantwoorden, ik wil niet zomaar mensen uitsluiten.

Welke projecten zitten er momenteel voor je in het vat? Dat is een groot vraagteken. Het kan een speelfilm zijn, een televisieserie, Engelstalig, Nederlandstalig… Er is nog niets concreet. Ik ben nu vakantie aan het vieren op de Filipijnen. Met The alienist ben ik anderhalf jaar bezig geweest, tot afgelopen januari. Nu wil ik even uitblazen, de batterij opnieuw opladen. Wat ik doe? Zelfcontemplatie, en héél veel scrips lezen.