Hoe groot wordt Gaite Jansen?

Het zou haar er niet om gaan beroemd te worden, zei actrice Gaite Jansen (26) twee jaar geleden tegen Interview Magazine UK. Ze werd door het überstijlvolle blad geïnterviewd omdat ze een rol had gekregen in het derde seizoen van de zich in de jaren 20 afspelende Britse misdaadserie Peaky Blinders. Jansen zou ‘geen Hollywood-droom hebben’; wel zei ze Nederland ‘klein’ te vinden, met ‘slechts een handjevol veelbelovende regisseurs.’ Ernaast stond een foto van de actrice afgedrukt in een vanaf de hals gesloten, tot over haar voeten vallende zwarte wollen winterjas van Chloé. Ze kijkt in de camera met een blik die het midden houdt tussen verveeld en zelfbewust, de blik die volleerde modellen zich eigen hebben gemaakt. Fraaie jukbeenderen; ogen, neus en mond in gulden snede-verhouding. Als je een woord moet kiezen om de foto (en in mindere mate de tekst) te duiden dan zou het ‘potentie’ zijn.

Negen jaar geleden interviewden we Gaite Jansen voor het eerst voor de VARAgids. Ze was, met haar 16 jaar, de jongste van de nieuwe generatie leading ladies die we spraken. ‘Working girls’ was de kop boven het artikel, waarin naast Jansen onder meer Sanne Vogel, Sylvia Hoeks en Sallie Harmsen werden voorgesteld. Jansens staat van dienst was destijds nog niet heel groot. Ze had een rol in puberserie Spanga’s gespeeld, ze was te zien in een Rexona-reclame en ze zou een hoofdrol gaan spelen in de door Joram Lürsen geregisseerde telefilm Coach. In het interview werd gevraagd naar haar favoriete scène. Ze vertelde dat ze ooit een meisje moest spelen dat misbruikt was en daarbij mocht ze ‘huilen’ en ‘heel boos’ zijn. ‘Maar ja,’ zei ze. ‘Mijn ouders hebben geen rare dingen met me gedaan, dus zulke gevoelens heb ik niet.’ Het was ‘een vette uitdaging’ geweest en het had haar niet geholpen om aan haar dode hond te denken, zoals de regisseur had gesuggereerd. ‘Aan je eigen leven denken, haalt je uit je concentratie.’

Niet lang na het interview waren we (ook voor de VARAgids) op de set van Coach, in een chic huis ergens in Amstelveen. De film gaat over een vrouw (Anneke Blok) die alles heeft en iets terug wil doen voor de maatschappij en zich daarom opgeeft voor het project ‘coach’, waarbij ze een 16-jarige Marokkaanse jongen krijgt toegewezen die ze een beetje moet helpen. Ze heeft dan nog even buiten haar eigen 16-jarige tienerdochter gerekend, gespeeld door Jansen, die binnen no time een oogje op hem heeft – en hij op haar. Die dag op de set werd een scène met haar gedraaid, waarin ze in een tennisoutfit de kamer in kwam. Maar dat korte moment was genoeg om te zien dat ze toen al veel in haar mars had. Misschien was het haar lichaamstaal, haar blik maar zeker ook haar vermogen om te luisteren naar de regie-aanwijzingen en er wat mee te doen.

Na Coach ging het hard, met rollen in Lover of loser (2009, Dave Schram), Happy end (2009, Franz Weisz) en Schemer (2009, Hanro Smitsman). In die laatste film, vrij gebaseerd op de moord op de 16-jarige Maja Bradaric in 2003, die door drie vrienden werd gewurgd en achtergelaten in de uiterwaarden van de Waal, speelt Jansen Jessie, het latere slachtoffer. De film gebruikt meerdere perspectieven, waardoor we het verhaal steeds door de ogen van een van de jongens of meisjes van de vriendenclub zien. Jessie is een interessant personage. Ze is anders dan de anderen, wat minder meegaand, een beetje stuurs en direct. Niet per se aardig, ook al ziet ze er lief uit. Jansen speelt het goed, ongemakkelijk pijnlijk. Ze laat zich niet op haar kop zitten door haar vrienden, maar weet niet dat ze met vuur speelt. De film won op de Nederlandse Filmdagen de Movie Squad Award, een prijs van een jongerenjury. Voor Jansen gingen er weer meer deuren open. In 2009 speelde ze in In therapie, de geroemde serie over een therapeut (gespeeld door Jacob Derwig) en zijn cliënten. De 16-jarige Sophie is er een van. Ze komt altijd op woensdag, tussen 16:00-17:00 uur en ze is niet alleen een begaafd turnster en een slim meisje, ze heeft het vooral erg moeilijk met zichzelf: ze heeft een eetprobleem, een getroebleerde verhouding met haar moeder en ze heeft seks gehad met haar trainer. Je gelooft direct dat Jansen Sophie is, een boos, verontwaardigd, slim tienermeisje waar je niet zo makkelijk vat op krijgt. Hoe ze op die bank zit tegenover haar therapeut, dan weer de benen over elkaar, dan weer uitdagend liggend, hem om haar vinger windt, afstoot: het is razend knap acteren. Want anders dan je vaak ziet op die leeftijd, waarin acterende meisjes vaak zichzelf spelen, hamert Jansen er steeds op dat haar leven tot dusver op rolletjes liep. Zoals in de follow up van het Working Girls-artikel in 2013, toen we de acht actrices uit de lichting van 2008 weer opzochten en vroegen hoe het vijf jaar later met ze ging.

Weer zegt Jansen dat je om te spelen misschien zou kunnen putten uit je eigen leven ‘maar mijn jeugd was heel gelukkig en dat, heb ik nu gezien, heeft ook zijn voordelen. Leed scherpt de geest zeggen ze, maar een goede basis ook.’

Een jaar eerder heeft Jansen het Gouden Kalf voor beste actrice gewonnen voor haar rol in 170 Hz, een soort doven-versie van Les amants du pont neuf van Leos Carax. Jansen had gebarentaal voor de rol geleerd. De film werd hooggewaardeerd door de kritiek. Ook hier weer zie je haar talent, vooral in haar fysiek – juist in Nederland niet altijd voor de hand liggend. In Frankrijk zie je dat meer, een soort lichaamsbewustheid gekoppeld aan de perfecte maten die goed worden ingezet. In de film woont ze met haar eveneens dove vriendje op een onderzeeër. Als een kat klimt, springt, kruipt en sluipt ze, vaak in niets meer dan zwart ondergoed, door de nauwe doorgangen van de boot. Een keer danst ze, omdat ze doof zijn en je in hun wereld zit, hoor je geen muziek, maar in de manier waarop ze haar lichaam beweegt hoor, of zie je eigenlijk muziek.

In het jaar van ‘Working Girls 2’ zit ze op de Toneelschool in Maastricht en heeft ze een rol gespeeld in Jean van der Veldes slavendrama Hoe duur was de suiker. Sommigen critici noemde de film die later dat jaar in première ging een ‘soap gesitueerd in de slaventijd.’ Wederom trof Jansen weinig blaam. Ze speelt de plantagedochter met verve, met vuurspuwende ogen als ze een hysterische aanval heeft omdat de dingen niet gaan zoals ze wil. Het ultieme verwende nest is ze, gesnoerd in weelderige jurken van twee eeuwen geleden.

Inmiddels heeft Ivo van Hove, artistiek directeur van Toneelgroep Amsterdam, Jansen in zijn vizier gekregen. Hij bood haar een stage aan (de rol van Ophelia in Hamlet vs Hamlet, regie Guy Cassiers) en later onder zijn regie speelde ze nog in de Stille Kracht. Ze was op het toneel veelbelovend, maar vooralsnog lijkt film haar voorkeur te hebben.

Ook het buitenland heeft inmiddels lucht van haar gekregen. Ze speelde mee in een aantal afleveringen van het Britse politiedrama Line of duty en ze heeft dus die flinke rol in het derde seizoen van Peaky Blinders, over een straatbende in Birmingham vlak na de Eerste Wereldoorlog. Jansen speelt daarin een Russin, prinses Tatiana Petrovna. En ook dat doet ze strak, zonder vrees, lijkt het.

Jansen, die in de verte wel iets wegheeft van Julianne Moore, mixt een bepaalde authenticiteit aan een enigmatische uiterlijk. Ook al is een rol, of een film, wat hol (Supernova, 2014) of klein (Knielen op een bed violen, 2016) dan nog houdt ze je aandacht vast, omdat ze fascineert. Vraag is nog even hoe ze zich verder zal ontwikkelen en of ze ook zo zal overtuigen in rollen waarbij haar uiterlijk en fysieke speelstijl een minder belangrijke rol spelen. En of de door haar bezongen ‘blijde jeugd’ zonder gaten en hiaten inderdaad een even goede voedingsbodem is als de veelbezongen, ongelukkige jeugd de goudmijn voor veel kunstenaars is. Aan de andere kant: het echte leven komt vroeg of laat op ieders pad, al was het maar in de vorm van een aflopende liefde of tegenvallende maakbaarheid. Wat dat betreft kan Gaite Jansen alleen maar groter worden.