Hoe gaat het nu met Louis Theroux?

 

In december 2014 liep ik voor het eerst met verborgen camera’s de Scientologykerk in Amsterdam binnen, in opdracht van Rambam. Ik bleef vijf maanden in de kerk. In die tijd kreeg ik traumatherapie van een 11-jarige jongen, die mij moest helpen bij het verwerken van mijn verleden zodat ik in de toekomst beter zou kunnen functioneren. Nu zit ik voor een wederzijds vraaggesprek tegenover Louis Theroux, een deelgenoot in mijn fascinatie voor de kerk.

Louis, waarom ben jij zo geïnteresseerd in Scientology?
Ik had een oom in Los Angeles die mij in de jaren 80 verhalen vertelde over Scientology, een mysterieuze, geheimzinnige religie die gebaseerd was op verhalen van een sciencefictionschrijver.

Ze hadden een centrum voor Hollywoodsterren. En ze gebruikten harde verkooptechnieken om geld te verdienen aan hun discipelen. Dat vond ik intrigerend. Ik wilde toegang tot de kerk, om te zien hoe dingen die voor buitenstaanders gek lijken aan de binnenkant wel logisch klinken.[blendlebutton]

Maar je kwam de kerk niet binnen.
Nee. Ik heb dat tien jaar geprobeerd, zonder succes. Ik had de moed een beetje opgegeven. Totdat producent Simon Chinn (bekend van o.a. Searching for Sugarman) me benaderde en zei dat hij een bioscoopfilm wilde maken over Scientology. ‘Dat vind ik ook fascinerend,’ zei ik, ‘maar hoe doen we dat zonder toegang?’ Maar als Chinn zijn tanden ergens in zet, laat hij niet meer los. Uiteindelijk besloten we om de kerk tot leven te brengen door verhalen van ex-scientologen na te spelen op een filmset in Hollywood waar de kerk haar hoofdkwartier heeft. Daarbij werd ik geholpen wordt door ex-scientoloog Marty Rathbun die vroeger nummer twee in de kerkhiërarchie was.

Je doet voor zo’n scène ook een therapiesessie bij Rathbun, om volgens de Scientology-methode iets negatiefs uit jouw verleden te verwerken.
Daar heb ik van genoten. Ik heb met hem iets persoonlijks behandeld waar ik hulp bij kon gebruiken. Iets dat mij stress bezorgt.

Heeft het geholpen?
Jazeker. Ik bedoel, ik denk niet dat die e-meter (apparaatje in gebruik bij Scientology om lichaamstrilling te meten, red.) de sessie beter maakte dan hij was geweest zonder e-meter. Ik denk dat een empathische luisteraar resultaten boekt. Het is net als met elke vorm van gesprekstherapie of cognitieve gedragstherapie. Maar hoe ging dat bij jou? Want jij hebt het in zekere zin écht gedaan.

Ik voelde me daar heel kwetsbaar door. Ik was daar als journalist maar om dat te doen moest ik hen toelaten in pijnlijke herinneringen.
Ja, ja dat kan ik me voorstellen.

Heb jij overwogen om undercover te gaan om meer te weten te komen?
We hebben daar veel over gepraat, vooral aan het begin. Maar het is geen werkwijze waar ik me comfortabel bij voel. Ik wil niet in een positie komen waarin ik tegen iemand moet liegen. Ik probeer geen kritiek te leveren op hoe jij het hebt aangepakt – het is een valide werkwijze en belangrijke verhalen zijn op die manier boven water gekomen –, maar ik maak liever verhalen op vertrouwensbasis. Ik stel me graag voor dat het in ieders belang is om hun geheimen te onthullen. Dat mensen zo een kans krijgen om hun kant van het verhaal te vertellen, en empathie ontvangen. Dat kan niet als je undercover filmt, denk ik.

Nee. Tegelijkertijd hadden we zonder undercover te gaan niet ontdekt dat kinderen worden ingezet om volwassenen te helpen bij het verwerken van hun trauma’s.
Iemand heeft me eens gezegd: ‘Je kunt Scientology verlaten, maar Scientology verlaat jou nooit.’ En dat klopt bij mijn rechterhand in de film, de ex-scientoloog Marty Rathbun. Je kunt nog steeds de harde jongen zien die hij daar was. Dan zijn er nog de verhalen die anderen over hem vertellen, dat velen bang voor hem waren. Dat hij weet welke lijken er in de kast zitten. Je ziet hoe gelaagd Marty is, en het feit dat hij niet wilde zeggen welke lijken in de kast zitten, vind ik juist erg onthullend. Ik ben op een bepaalde manier niet zo geïnteresseerd in alle details over wat er in de kerk gebeurt. Meer in de ervaring van berouw, pogingen om het goed te maken, en de psychologie van oprecht geloof.

Hoe heb je acteurs gezocht voor de film? Discreet? Of publiekelijk, zodat de Scientologykerk er misschien lucht van zou krijgen?
We hebben nooit geprobeerd om te verbergen wat we aan het maken waren. We hebben het tegenovergestelde gedaan van undercover werken. We filmden op klaarlichte dag, in de hoofdstad van Scientology. Niet om te provoceren, maar om zeker te zijn dat we opgemerkt zouden worden. Ze hadden zelfs de mogelijkheid om een scientology-acteur naar onze casting te sturen. Het werkte want binnen twee maanden werd ik achtervolgd door een privédetective en gefilmd zodat de kerk een film over mij kon maken. Ik vroeg hen telkens: blijf nog even! Je bent welkom, laten we het gesprek gaande houden.’ Want ik wil geen spiegel van hen zijn, of hun tegenstander worden. Ik wilde juist onthullen wie zij zijn. Op een bepaalde manier moest jij juist stiekem doen, doordat zij stiekem doen. Dus jij werd gedwongen om met hen om te gaan op hun niveau, eigenlijk. Zij kunnen nu tegen jou zeggen dat je oneerlijk was. “Hoe kun je een verslaggever vertrouwen die liegt over haar intenties?”

Ik snap wat je bedoelt. Ik loop bijvoorbeeld nooit meer langs hun gebouw. Als ik in de buurt moet zijn, neem ik een omweg.
Echt? Dat zou je niet moeten doen. Ik vind dat je er langs moet lopen. Waarom zou jij je voor hen moeten verstoppen?

Dat weet ik niet.
Misschien omdat je je schuldig voelt? En je je schaamt? Het is aan jou om conclusies te trekken, maar als ik Tom Cruise ontmoet wil ik kunnen zeggen: ‘Ik probeerde jouw geloof niet belachelijk te maken, maar heb jij niet de verantwoordelijkheid om uit te zoeken wat er gebeurt in de kerk waar jij je naam aan verbindt?’ Ik wil nooit het gevoel hebben dat ik me moet verdedigen over hoe ik een documentaire heb gemaakt.

Hoe ben je over Scientology gaan denken?
Er zijn mensen die zeggen dat aspecten van Scientology weerzinwekkend en gevaarlijk zijn, maar je moet de ernst van het triviale onderscheiden en inzien dat iedere religie ogenschijnlijk idiote aspecten heeft. En ik maak hier geen excuses voor het feit dat Scientology mensen zou opsluiten, mishandelen, confronteren, vernietigen en onderdrukken. Dat zijn extreem controversiële praktijken. Maar als jij oprecht gelooft dat je in staat bent om deze planeet te veranderen, zodat gekte, oorlog en misdaad worden uitgeroeid, waartoe zou jij dan niet bereid zijn? Wat zou jij daar niet voor over hebben? Je kunt hen extremisten noemen. Of de ultieme utopisten.

Komen ze nog achter je aan?
Ik ben een beetje paranoïde geworden. Ik was in Tribeca, New York, en op de dag dat wij onze film zouden vertonen opende ik mijn e-mail… maar dat lukte niet. Er stond: iemand probeert in je account te komen, verander je wachtwoord want er vindt ongeautoriseerde activiteit plaats. Dat vind ik verdacht. Dat is me maar één keer eerder gebeurd. En dat was toen ik in Clearwater, Florida was, het spirituele Mekka van Scientology. Ben ik dan degene die paranoïde is? Of zijn dat de scientologen die proberen om in mijn e-mail te komen? Ik denk dat we daar nooit achter gaan komen...
[/blendlebutton]

My Scientology Movie, 22 december, NPO 3, 21:00