Hoe Agatha Christie door haar eigen familie wordt afgestoft

Het werk van Agatha Christie heeft de afgelopen tientallen jaren zoveel televisie opgeleverd dat het nauwelijks opviel dat het, na de uitputtende reeksen Agatha Christie’s Poirot (1989-2013) en Agatha Christie’s Marple (2004-2013), stil was. In de bioscoop waren we dat al gewend sinds de jaren 80. In de boekhandel was het nooit rustig; de verkoop van de ruim tachtig titels van de Queen of Crime schommelt rond de een miljoen boeken per jaar, afgezien nog van de vertalingen. Het totaal aantal verkochte exemplaren ligt, sinds haar debuut The Mysterious Affair at Styles uit 1920, inmiddels boven de twee miljard. Jazeker, u wist het wellicht niet, maar Agatha Christie is na God en Shakespeare de bestverkopende en meest vertaalde auteur uit de geschiedenis. En nu keert ze terug op het grote én kleine scherm, met een aantal bioscoopfilms en een reeks BBC-miniseries die nu eens niet om Miss Marple en Hercule Poirot draaien. Een en ander belooft geen gevalletje ‘meer van hetzelfde’ te worden.

Dat ‘hetzelfde’ waarmee we de afgelopen decennia op televisie werden geconfronteerd, zat hem vooral in die nadruk op Hercule Poirot en Miss Marple. David Suchet was geweldig als Poirot – hij werd persoonlijk uitverkoren voor de rol door Rosalind Hicks, dochter van Agatha Christie – maar na zeventig afleveringen was ‘meer van hetzelfde’ nog licht uitgedrukt. En de diverse reïncarnaties van Miss Jane Marple die we sinds de jaren 60 over ons kregen uitgestort, stuwden de herkenbare Britsheid van het personage tot wel heel absurde hoogtes op. Haar kalme belevenissen in het ultra-pastorale dorpje St. Mary Mead, bevolkt door breiende en roddelende bejaarde gifmengsters die scones met blackberry jam verzwolgen alsof het een wedstrijd was, werden wel érg pittoresk. Dergelijke knusse kneuterigheid kon bij velen op grote waardering rekenen, maar viel langzamerhand uit de toon bij de boeken, die weliswaar very British indeed zijn maar wel een tikje scherper en bijtender dan Marple’s gekeutel op tv.

Maar met het gekeutel is het dus afgelopen. Dat begon al een beetje met Partners in crime uit 2015, nu te zien op NPO 2. Dat gaat over twee minder bekende detectives van Christie, het echtpaar Tommy en Tuppence. Hoewel de plot ten onder gaat aan de ongeloofwaardige complexiteit ervan zit Christie’s soms vileine humor wel in Partners in Crime en wordt er af en toe zowaar iemand in beeld bruut gewurgd, voorheen vrij ondenkbaar in de tv-wereld van Christie, waarin de moorden en lijken nog discreter waren dan de butlers. Qua geweld is dat al een stap richting het aangekondigde grimmige en bloeddoorweekte realisme van de nieuwe films en series. Het is allemaal geen ‘cozy crime’ meer, zoals de misdaden in Christie’s oeuvre in eigen land worden genoemd door verstokte liefhebbers.

De autoriteit die heeft verordonneerd dat het allemaal grimmiger wordt en we kennis gaan maken met een Agatha Christie die beter past bij het tijdperk van The Bridge en andere inktzwarte detectives, is Agatha Christie Ltd. Zo heet het bedrijf waarin de rechten van de schrijfster zijn ondergebracht en dat wordt geleid door haar nazaten. Hun wil is wet. Vandaar dat Christie’s dochter Rosalind de macht had om David Suchet te benoemen tot Poirot. Nu hebben de erven Christie, in de persoon van haar achterkleinzoon James Prichard, besloten dat het echt helemaal anders moet. De breiwerkjes en scones vliegen het raam uit en vanaf nu rijden we in een grote boog om St. Mary Mead heen. De reden is, zo vertelde James Prichard tegen zakenkrant The Wall Street Journal, dat nu Poirot en Marple voor televisie echt ‘op’ zijn, bij de erven een logische vraag rees. ‘Wat doen we nu?’ aldus Prichard.

Bovendien signaleerde ook hij algehele verzadiging. ‘Mensen zijn heel erg gewend geraakt aan Agatha Christie. Als iets zo bij het meubilair is gaan horen, kijken mensen er niet goed meer naar.’ En: ‘Een van mijn minst favoriete woorden is “cozy”. Dat voelt verkeerd. Gezellige misdaad bestaat niet.’ Bovendien, zo betoogt hij terecht, zit er wel degelijk een hoop zwartheid in de boeken. En Prichard is 46 en kijkt dus ongetwijfeld zelf met meer genoegen naar de hippe – en zeer winstgevende – BBC-update van Sherlock Holmes dan naar weer een nieuwe serie over omaatjes naar het werk van zijn eigen overgrootmoeder. Dus huurden hij en de BBC scriptschrijver Sarah Phelps in, die nog nooit een boek van Christie had gelezen.

Er komen van haar hand in totaal negen nieuwe miniseries, naar op zichzelf staande boeken en korte verhalen van Christie. De eerste was het zeer naargeestige en claustrofobische And Then There Were None (2015), in januari nog te zien op het Vlaamse Eén. Daarin moorden tien mensen op een geïsoleerd eiland elkaar uit, wordt iemand in beeld doodgeslagen met een telescoop en krijgt een ander een bijl in zijn middenrif. Geen breiwerkje te zien.In The Witness for the Prosecution (2016) voert Kim Cattrall (Sex and the City) haar man repen vlees terwijl hij in bad zit. Binnenkort komt de derde serie, Ordeal by Innocence, in 1984 nog in de bioscoop met Faye Dunaway en Donald Sutherland en samen met Crooked House het favoriete boek van de schrijfster zelf. Zodra de makers acteur Ed Westwick (Gossip Girl) hebben weggeknipt en vervangen – hij wordt beschuldigd van seksueel misbruik en ook dat is akelig modern – is de serie te zien op de BBC. De kijkcijfers van deze nieuwe miniseries zijn in Groot-Brittannië tot nu toe hoog en de kritieken lovend. Fans van ‘cozy crime’ tonen zich oprecht kwaad, maar worden door Agatha Christie Ltd. genegeerd.

In de bioscoop gaat het er ook anders aan toe. In een nieuwe versie van Murder on the Orient Express keerde Poirot vorig jaar terug. Kenneth Branagh (Wallander) veranderde de Belgische detective van de pedante Poirot van Suchet in een tragische weduwnaar die zich ergens op het autistische spectrum ophoudt. De film was een commercieel succes en Branagh is volgend jaar te zien in Murder on the Nile, net als een filmversie van The Witness for the Prosecution van en met Ben Affleck. Die kennen we als hoofdrolspeler van het inktzwarte Gone Girl, naar de gelijknamige thriller van auteur Gillian Flynn, een zelfverklaard fan van Christie. Ook dit zal de liefhebbers van cozy crime niet geruststellen.

Misschien moeten zij uitkijken naar twee films over het leven van de schrijfster die in voorbereiding zouden zijn. Met de twee allermodernste actrices van het moment, Alicia Vikander en Emma Stone, als de jonge Agatha. Hoe het ook zij, de oude Agatha is grondig afgestoft door haar familie.