#EK2016: het toernooi in beeld

 

Het gebeurde in het Soccer City-stadion van Johannesburg, op zondagavond 11 juli 2010. Vlak voor de aftrap van de finale van het WK Voetbal, terwijl de televisiecamera’s inzoomden op de trofee van 18-karaats goud, vond een incident plaats. NOScommentator Frank Snoeks beschreef het als volgt. ‘Hier gaat het om: om de FIFA World Cup. En er is iemand… O, u ziet dat niet! Er is iemand op het veld die naar die cup gaat en die nu wordt overmeesterd!’ De regisseur van de wereldvoetbalbond heeft ondertussen geschakeld naar een camera in de spelerstunnel. Daar zien we scheidsrechter Howard Webb, die zich turend naar rechts buigt. Achter hem staan Oranje-spelers Giovanni van Bronckhorst en Maarten Stekelenburg lachend in de verte te kijken. ‘Dit wordt buiten beeld gehouden. Een, twee, drie, vier, vijf, zes ordebewakers voeren nu iemand af die het veld op is gekomen. (…) Foto’s morgen in de krant zullen het bewijs leveren. (…) Onwaarschijnlijk wat hier, voor de ogen van 90.000, zich even afspeelde.’ Want verder droeg de sensatie niet: aan de geschatte één miljard mensen wereldwijd die voor de eindstrijd tussen Spanje en Nederland van een televisietoestel afhankelijk waren, ging het voorval voorbij. Zullen bij het EK Voetbal in Frankrijk dezelfde keuzes worden gemaakt? Ja, zegt Arjan Hanekamp, chef sport bij de NOS. Namens de omroep onderhoudt hij contact met de Europese voetbalbond UEFA over de manier waarop het evenement in beeld wordt gebracht. ‘De regel is: de bal in het spel is leidend. De UEFA en de FIFA zijn huiverig voor dit soort incidenten. Zeker als het spel stilligt, hoef je er als regisseur niets mee te doen. Een naaktloper willen ze ook liever niet gefilmd hebben. Je kunt je voorstellen dat beelden van zo iemand in het Midden-Oosten niet goed vallen.’ Hanekamp geeft toe dat dergelijke voorschriften een voetbalregistratie inhoudelijk niet beter maken. ‘Als een incident de wedstrijd beïnvloedt, moet je aan de kijker uitleggen waarom dat is. Maar ook als iemand de beker wil stelen, is het je journalistieke plicht om dat te laten zien. Bij een wedstrijd in de Nederlandse Eredivisie zou het anders gaan.’

Maar het EK Voetbal is nu eenmaal de Eredivisie niet. Volgens de UEFA zal het toernooi dit jaar in alle landen van de wereld worden uitgezonden en bijna twee miljard kijkers trekken. Tot en met de editie van 2004 in Portugal verzorgde een partij in het organiserende land de televisieproductie, maar sinds 2008 doet de Europese bond het zelf. Zo hoeft niet elke vier jaar het wiel opnieuw uitgevonden te worden en belanden de kosten van de megaoperatie niet op de zwakke schouders van, bijvoorbeeld, een kleine staatsomroep. Een internationaal team van regisseurs – drie Fransen, een Duitser en een Brit – verdeelt onderling de wedstrijden. En ja, zij krijgen een paar regels mee, maar dat moeten we niet overdrijven, vindt Danny Melger. Melger kent de bepalingen van de UEFA: hij regisseert Europa Leagueduels voor RTL en Champions Leaguewedstrijden voor SBS. ‘Er bestaat een vuistdik boekwerk met vooral technische parameters waaraan een UEFA-wedstrijdregistratie moet voldoen. Dat gaat over High Definition, geluidssporen, type glasvezelverbindingen, welk type microfoon er op welk moment gebruikt moet worden, enzovoorts,’ vertelt Melger.

‘Het inhoudelijke deel beslaat maar twee pagina’s. Ze willen bijvoorbeeld graag dat je hogesnelheidscamera’s – die heel veel beeldjes maken, zodat je slowmotionopnames krijgt – gebruikt om de schoonheid van het spel te benadrukken. Om een mooie aanname in beeld te brengen, of emoties als triomf en verdriet.’ Prozaïscher overwegingen spelen echter ook een rol. ‘Als een bepaald biermerk hoofdsponsor is, en op een van je schermen beeld binnenkomt van een fan die een hoedje opzet van een concurrerend biermerk, dan wordt het op prijs gesteld om dat te vermijden.’

De tv-productie van EURO 2016 is een onderneming van indrukwekkende cijfers, zo toont een bij de UEFA opgevraagde feitenlijst aan (zie kader). Bij elke wedstrijd zijn 46 camera’s aanwezig, waaronder 8 slowmotioncamera’s en 2 ultra-slomotioncamera’s, die tot 450 beeldjes per seconde kunnen schieten. Bij de finale zullen dat 74 camera’s zijn – al tellen we dan de 14 exemplaren mee die in dienst staan van de doellijntechnologie én de 11 die opnames maken in de superscherpe 4K-resolutie. Ongeveer 1900 UEFA-medewerkers dragen de operatie, zowel op het uitzendcentrum in Parijs als op de overige 9 speellocaties. Al met al wordt verwacht dat na de finale van 10 juli maar liefst 3500 uur aan materiaal geproduceerd zal zijn.

Een zender die de rechten heeft gekocht, zoals de NOS, ontvangt de ‘gewone’ liveregistratie van de UEFA vanuit het stadion, maar kan indien gewenst ook uit een bak met extra videomateriaal putten. Hanekamp: ‘Je kunt bijbestellen. Zo kun je ervoor kiezen om de camera binnen te krijgen die gericht staat op de dug-out van een bepaalde ploeg, of de volle negentig minuten van de helikopter. Daar hangt wel een prijskaartje aan. Niks is gratis bij de UEFA.’ Overigens wordt daar niet vaak gebruik van gemaakt: de standaardregistratie is doorgaans van hoge kwaliteit. Verder gaat de NOS het iets soberder aanpakken, tijdens dit Oranjeloze EK: geen EK-journaals rond het Nederlands elftal, minder redacteuren naar het organiserende land. Wel rijden Tom Egbers en Bert Maalderink met een eigen satellietwagen en eigen camera’s achter de Belgen aan om verslagen over de Rode Duivels te maken, stijl Oranje-light. Beelden in 4K neemt de NOS niet af. ‘De markt van tv-toestellen maakt op dit moment de slag van HD naar 4K. Als ik naar de verkoopcijfers kijk, is daar in Nederland echter nog geen behoefte aan.’

De vijf regisseurs uit de drie grote voetballanden die de UEFA inschakelt, stemmen in workshops hun manier van werken onderling af. Toch bestaan er verschillende tradities op het gebied van voetbalregie. De Franse voetbalwebsite Les cahiers de football becijferde enkele jaren geleden dat in de Duitse competitie een wedstrijdregistratie 550 tot 600 shots telde, terwijl in Frankrijk – hofleverancier van regisseurs aan UEFA en FIFA – de kijker op een aantal tussen 900 en 1350 getrakteerd wordt. In Engeland werden 60-65 slowmotions per treffen getoond, in Frankrijk 105-135.

Hanekamp: ‘Als je de Franse competitie bekijkt, zie je veel meer herhalingen dan wij gewend zijn. Van doelpunten en overtredingen, close-ups van gezichten, van emoties. Dat is risicovol. Als je een schietkans filmt waaruit een hoekschop voortkomt, is meestal één herhaling het maximum, want anders ben je te laat voor de hoekschop. In zuidelijke landen val je als kijker vaak halverwege in. Stel je voor dat je een doelpunt mist. Dat is een doodzonde.’

‘Zuid-Europeanen zijn anders,’ stelt ook Melger. ‘Zo vinden zij de scheidsrechter heel belangrijk. Elke overtreding achten ze de moeite van het discussiëren waard. In Italië hebben ze eens een eigen arbiter aan de zijlijn gehad die, tijdens de live-registratie, ter duiding iets moest zeggen over de beslissingen van de scheidsrechter op het veld. In Nederland – zeker als het niet meer van invloed is op het resultaat – doen we dat soort dingen niet.’

Waarom eigenlijk niet? Misschien komt daar de volksaard om de hoek kijken: we staan nu eenmaal bekend als redelijk ingetogen. Bij de les blijven, geen risico’s nemen. ‘Dingen eromheen laat ik graag zien, maar ze mogen nooit ten koste gaan van het spel,’ beschrijft Hanekamp, die na het EK van 2004 regisseur werd, zijn eigen stijl. ‘Herhalingen zijn alleen geschikt als ze iets toevoegen. Wordt op het middenveld een simpel duwtje gegeven, dan kijk ik liever naar de spits die vrij gaat lopen.’ Ook Melger zegt voorzichtig te zijn. ‘De UEFA benadrukt het in die twee kantjes met inhoudelijke aanwijzingen: de techniek moet vooral functioneel zijn. Zo moet je je goed bedenken voor je superslowmotions gebruikt. Ze duren in de regel lang. Als je bij een doelpunt zowel een mogelijke overtreding als het binnenschieten vertraagd wil laten zien, ontneem je de kijker zeker twintig seconden kijktijd. Daar kan een doelpunt in gemaakt worden.’

Volgens Melger is een regisseur vooral een verhalenverteller. ‘Wat maakt het verschil tussen winst en verlies? Wat is het belangrijkste moment in een aanval? Dat probeer ik te vinden, ook al heb je midden in een wedstrijd het overzicht nog niet.’ En wat te doen met mooie vrouwen en op de trom slaande meneren in oranje in het publiek? ‘Voetbal is entertainment. En emotie. De sfeer in het stadion weergeven vind ik dan ook heel belangrijk. Je moet erlangs zappen en denken: wat is hier aan de hand?’ Kleurrijke toeschouwers in beeld brengen is dus een stijlkeuze van de regisseur, maar kan ook een wens van de opdrachtgever zijn, zo onthult Melger. ‘Er is een periode geweest waarin SBS tegenover zijn regisseurs uitsprak: wij zijn de zender van het volk, en wij willen graag dat jullie de sfeer in het stadion overbrengen. Overigens zeggen ze dat al vijf, zes jaar niet meer, hoor.’

Al met al lijkt het bovenstaande – over technologie, journalistiek en voorgeschreven regels – een bijzonder complex verhaal. Ten onrechte. Melger: ‘Het balletje in het net of niet, daar ligt onze taak. De rest is slechts detail.’