De zin en onzin van de Top 600 veelplegers

Allereerst: wat is de Top 600? Dat is een lijst van Amsterdamse criminelen onder de 21 jaar die zich veelvuldig schuldig hebben gemaakt aan zogenoemde high impact crimes, delicten die vaak voor trauma’s hebben gezorgd bij de slachtoffers: roofovervallen, straatroven, mishandeling, inbraken met geweld, poging tot doodslag, moord. De gemeente Amsterdam heeft deze jongens samen met politie, justitie en hulpverleners in beeld gebracht zodat ze hen én de mensen om hen heen – ouders, broertjes, zusjes – richting een betere toekomst kunnen helpen.

Zijn het inderdaad allemaal jongens? Er staan ook wel meisjes op, maar die zijn ver in de minderheid, in 2011 waren het er maar 10. Meisjes hebben weer hun eigen problematiek: loverboys, uit huis gezet, psychische aandoeningen.

Wat kan je zeggen over de identiteit van die jongens? Een groot deel is Marokkaans, Surinaams of Antilliaans.

Hoe verklaar je dat? Dat heeft heel veel oorzaken, maar in mijn visie komt het door de problematiek waarmee deze jongeren te maken hebben. Ze komen vaak uit grote gezinnen, en hoe groter het gezin, hoe minder aandacht en begeleiding per kind. Daarbij wonen ze vaak in buurten waarin criminaliteit heel normaal is, waardoor ze sneller met criminele activiteiten in aanraking komen dan iemand uit laat zeggen Amsterdam-Zuid. Je kunt ook dieper inzoomen op de Marok- kaanse cultuur, die, en dat moet je niet onder stoelen of banken steken, heel materialistisch is. Marokkanen leven erg voor de groep: wat vindt die en die van mij? Daar hoort ook bij: zie ik er wel goed uit? De buitenkant is ontzettend belangrijk. 

Dat kan je ook omkeren. Je kan ook denken: voor de groep laat ik het wel uit mijn hoofd om iets slechts te doen, want iedereen kijkt mee. Dat zie je meer bij de Turkse gemeenschap, die hebben echt die schaamtecultuur: alles moet binnen vier muren blijven. Die hebben daardoor weer andere problemen, zoals eerwraak. Marokkanen zijn veel emotioneler, wij schreeuwen de dingen van de daken. Dit zijn natuurlijk een beetje oppervlakkige analyses, en het is ook niet gezegd dat Nederlandse jongens dat niet hebben. Ik heb een blanke jongen uit Huizen gesproken, die was ook materialistisch man, niet normaal. Zat-ie daar bij zijn moeder in de huiskamer, met Louboutins van 700 euro aan zijn voeten en een Louis Vuitton zonnebril op.

Wat was zijn excuus? Hij hield gewoon van mooie spullen, zei hij zelf. Maar ook dat verhaal is natuurlijk gecompliceerder: hij was zwaar getraumatiseerd uit zijn jeugd gekomen doordat hij als kind veelvuldig in elkaar werd geslagen door grote groepen jongens, echt bizar. Dus die kreeg op latere leeftijd een megaprobleem met agressieregulatie. En zo is het met al die Top 600 gasten, die zijn allemaal op de een of andere manier beschadigd. Zo’n 40% van die jongens heeft daarbij ook een licht verstandelijke beperking.

En ondertussen allemaal een wapen op zak? De jongens die ik sprak hadden in ieder geval een mes bij zich, ik denk wel 90 procent. En echt serieuze messen hè, tot hakbijlen aan toe. Vuurwapens zijn ook heel makkelijk te krijgen. Het enige wat het moeilijk maakt, is dat het geld kost.

Wat kost een gemiddeld vuurwapen? Voor een paar duizend euro kan je echt zwaar geschut aanschaffen. En als je geen geld hebt is er altijd wel een vriend die ’m aan jou leent. Dan zegt zo’n jongen: ‘Ik verwacht dat de buit straks 5000 is, als jij mij nou diegun leent, krijg jij een rooie van me.

Is er een relatie tussen jihadisme en de Top 600? Tramschutter Gökmen Tanis beweerde ook dat hij het deed voor ‘de goede zaak’. Wat hij deed had niets met geloof te maken. En die jongens uit de Top 600 zijn daar ook niet mee bezig. Dat heeft meer te maken met kapitalisme dan jihadisme: ze willen gewoon in een dikke BMW rijden. In die documentaire van Sinan Can, De lokroep, zag je wel dat jongens die naar Syrië afreizen vaak een crimineel profiel hebben. Als niets lukt in het leven kan je altijd nog naar Syrië, dat idee. En die gasten die dit soort jongens rekruteren zijn ratten hoor, die weten precies wie ze moeten hebben.

Lees meer in VARAgids 18 vanaf pagina 8.