De vrouwelijke showrunner: de sleutel naar gelijke representatie

De showrunner is in de televisiewereld diegene ‘who runs the show’. Dat wil zeggen: de functie die bij een filmproductie vaak wordt toegeschreven aan de regisseur of aan de producent. Eerder werd deze positie ook wel uitgelegd als hoofdscenarist, maar aangezien een showrunner zich niet alleen bemoeit met het schrijfwerk, maar ook met productie en casting, kwam deze nieuwe term in zwang. Het verschil tussen filmregisseur en showrunner komt in dit artikel naar voren: traditiegetrouw is de schrijver bij televisieseries de machtigste persoon omdat hij of zij bepaalt welke kant het verhaal opgaat, gedurende het seizoen.

De continuïteit van een televisieserie wordt dus bepaald door de richting van het verhaal, en niet per se door een coherente vorm. Althans, zo wordt daar in sommige kringen, zoals in het bovengenoemde artikel, nog steeds over gedacht. Stiekem wordt er echter al jaren geëxperimenteerd met nieuwe vertelvormen, waarin het visuele aspect (net als in veel speelfilms) net zo belangrijk is. Denk aan fragmenten uit Breaking Bad (rare camerahoeken), of stand-alone afleveringen van BoJack Horseman (die volledig losstaan van de rode draad). Het hangt er natuurlijk ook vanaf wie er de scepter zwaait: aan Sam Esmail, de maker van Mr. Robot en Homecoming wordt bijvoorbeeld een hoop experimenteerdrang toegedicht – dat vindt niet iedereen even fijn.

Sam Esmail, showrunner van Mr. Robot en Homecoming (foto: Amazon)

Dat het maken van televisie na jaren nog steeds op enigszins dezelfde wijze plaatsheeft – verhaal triomfeert over vorm - is markant maar begrijpelijk: het ligt in veel gevallen ook aan de groep die het medium domineert, witte mannen van boven de veertig. Televisiejournalist Tod van der Werff omschreef onlangs hoe ‘we leven in een wereld met verhalen over witte mannen die maar doen wat ze willen’. In dit artikel doelt hij op de actuele ontwikkelingen rondom Les Moonves en Brett Kavanaugh (een televisiebons en rechter, beide beschuldigd van seksuele deviaties) en hoezeer je die zou kunnen koppelen aan televisiepersonages; personages die natuurlijk zijn bedacht door witte mannen die overal mee wegkomen.

Geef daarom vrouwen de touwtjes in handen, dan krijgen ineens mensen van kleur, en vrouwen, een significante kans. Dat is het probleem – met het ontbreken van diversiteit op televisie – in een notendop. Zolang vooral witte mannen series mogen creëren, voelt niet iedereen zich gepresenteerd op televisie, en – zo wijst onderzoek uit – ligt de omzet lager. Het gaat dus niet uitsluitend om kunst, maar ook om geld dat men laat liggen. Dat begint al met de uitreiking van de Emmy’s , een graadmeter voor televisie: de Academy die bepaalt naar wie de prijzen gaan bestaat voornamelijk uit witte mannen; dus wonnen er ook in 2018 weinig mensen van kleur (hoewel het op televisie al een stuk beter gesteld is met diversiteit dan in films).

Lisa Joy en Jonathan Nolan, showrunners van Westworld (foto: HBO)

Journalist Ella Carón, van het tienertijdschrift Teen Vogue (gek genoeg een leidend magazine als het gaat om de discussie over meer inclusiviteit), schreef een artikel over de bovengenoemde Emmy-farce. Ze schrijft dat de Emmy-uitzending is geschreven door achttien komieken, waarvan vijf witte vrouwen en een zwarte man. Ze omschrijft eveneens een kijkcijferprobleem: in Amerika worden de kijkcijfers van VOD-aanbieders als Hulu en Netflix – die doorgaans veel inclusiever zijn, en beter worden bekeken door minderheden – niet volledig meegenomen bij de Emmy’s. De focus ligt nog steeds op wat witte mensen van middelbare leeftijd zien. Witte mannen, huren witte mannen in en maken shows voor een wit publiek.

Het is evident dat zonder verandering alles hetzelfde blijft. Dat is ook terug te zien in de statistieken: in 2018 is 84% van de scenaristen man en 91% wit. Vrouwen en mensen van kleur doen het dus slecht. Bij de showrunners zijn de cijfers trouwens ongeveer gelijk (80% witte man; 91% wit) – er is tegenwoordig zelfs een veelvoud aan onderzoeken. De meest in het oog springende publicatie is daarentegen misschien wel het boek Stealing the Show: How Women are Revolutionizing Television (2018), van journalist Joy Press. In meerdere artikelen over haar boek formuleert ze het probleem (te weinig vrouwelijke showrunners) en stelt ze enkele oplossingen voor.

Het probleem is dat, zoals ook op de website Womand and Hollywood wordt omschreven, series als Insecure en Queen Sugar – met voor en achter de camera mensen van kleur, transmensen en vrouwen – schaars zijn. Vrouwelijke schrijvers wordt gevraagd om hun vrouwelijke personages vrouwelijker te maken, en meer ‘likable’. Vrouwen die andere vrouwelijke regisseurs suggereren voor een aflevering worden genegeerd. En wie zich ‘opstandig’ gedraagt is ‘moeilijk om mee te werken’. Een vrouwelijke scenarist omschreef deze ontwikkeling als een catch-22: ‘Je moet een keer meedoen om te kunnen meedoen, maar niemand laat je meedoen.’ Gelukkig nam Jill Soloway – de vrouw achter onder meer Transparent – deze vrouw wel aan.

Joy Press omschrijft dat de patronen, die in de televisiewereld zijn gesleten, moeten verdwijnen. Dat kan door als showrunner meer vrouwen aan te nemen. Sterker nog: Joy ziet dat vrouwelijke showrunners meer vrouwen aannemen, en ze grotere rollen geven. Dat geldt ook voor mensen van kleur en transmensen. Dit betekent wel dat ‘elke ingehuurde vrouw of transman of -vrouw een baan minder is voor witte mannen’. Dat maakt het bijzonder moeilijk om die wereld te veranderen. Dus hebben vooraanstaande showrunners – denk aan Shonda Rimes (Grey's Anatomy) en Jenji Kohan ( Orange is the New Black ) - zich verenigd in The Woolf Pack.

Shonda Rhimes, showrunner van Grey's Anatomy (foto: Netflix)

Het is waar wat Press schrijft: de witte mannen die de televisiewereld domineren zullen er alles aan doen om verandering uit te stellen. Maar eenmaal verenigd zullen de vrouwen, als revolutionairen, de wereld veroveren – zij zijn de eerste stap naar gelijke representatie.  Dat zien we al met vrouwelijke showrunners bij GLOW , Killing Eve , Westworld , Supergirl , Unbreakable Kimmy Schmidt , Crazy Ex-Girlfriend , Girls , Empire, The Affair , Jane the Virgin en noem maar op. Wie dit onderwerp interessant vindt moet eens een blik werpen op de twitterpagina van de Palestijns-Duitse regisseur Lexi Alexander: onlangs regisseerde ze een aflevering van SWAT , en liet ze foto’s zien van met wie ze had samengewerkt: een bijzonder diverse groep mensen, uit een hoop windstreken.

Ook Alexander heeft – ook al is ze geen showrunner maar regisseur – vaak nee op het rekest gekregen (door witte mannen). Maar de aanhouder wint, ook al krijg je als vrouw het predicaat ‘moeilijk om mee te werken’. Zodat iedereen zich op televisie en bij VOD-aanbieders in de toekomst vertegenwoordigd voelt. Kijk trouwens ook eens naar de speech die Natalie Portman onlangs gaf tijdens een vrouwengala van Variety: in zeven nauwgezet omschreven punten stelt ze wat er moet gebeuren in Hollywood.