Column: welke documentairemaker waagt zich aan het Astroworld-drama?

Afgelopen week werd in de Amerikaanse media, en ook ver daarbuiten, gespeculeerd over de vraag: wie gaat een documentaire of fictiefilm maken over het Astroworld-drama? Of beter nog: wie meldt zich als eerste? Het is in dit tijdperk van gefragmenteerde nieuwskanalen en vod-platforms immers helemaal niet ongebruikelijk dat één onderwerp, of gebeurtenis, door meerdere lenzen wordt bestudeerd en bij meerdere aanbieders terechtkomt. Dus is de kans aanwezig dat reflecties op de tragedie in Houston, waarbij tien bezoekers van een concert van rapper Travis Scott om het leven kwamen, zich in verschillende vormen zullen aandienen. Documentairemakers zweven als aasgieren om het drama.

Jaren geleden zag ik op IDFA, het Amsterdamse documentairefestival dat deze week van start gaat, hoe meerdere documentaires deels waren gefilmd tijdens protesten op het in Kiev gelegen Maidanplein in 2013 en 2014. Het waren stuk voor stuk persoonlijke verhalen van mensen die daar om uiteenlopende redenen terecht waren gekomen. Een Tsjetsjeen sloot zich aan bij de opstand tegen president Janoekovytsj (die zich min of meer verbond met de Russen door een associatieverdrag met de EU niet te tekenen); een excentrieke Oekraïner die een intrigerende samenzwering had ontdekt wilde op het Onafhankelijkheidsplein zijn ongenoegen uiten.

De twee mannen, uit twee verschillende documentaires, kwamen elkaar overigens niet tegen. De camera’s kruisten elkaar nooit. Hoewel ze wel op dezelfde plekken kwamen, gek genoeg. Niettemin hebben sommige gebeurtenissen een magnetische werking op documentairemakers. Zie bijvoorbeeld de films die zijn gemaakt over het Fyre Festival (een luxe festival op de Bahama's dat een modderige aanfluiting bleek): Fyre Fraud (2019, Videoland) en Fyre: The Greatest Party That Never Happened (2019, Netflix). Twee wezenlijk verschillende films over hetzelfde onderwerp met toch aardig wat overlap. Dat laatste is onvermijdelijk. En buiten kijf staat dat Netflix en Hulu ( Fyre Fraud verscheen in de Verenigde Staten bij Hulu) hun éigen blik op het festival wilden hebben.

Een ander mooi voorbeeld is Joe ‘Tiger King’ Exotic, die al jaren acte de présence geeft in documentaires over snode mensen die handelen in grote katachtigen. Saillant is hoe de makers van de Netflix-hit Tiger King hem in beeld brengen – als een soort flamboyante maar gemankeerde sympathiekeling – en hoe Louis Theroux hem dit voorjaar in beeld bracht: als een gemankeerd mens. Theroux is evident niet van sensatie en overdadig sentiment. Theroux is ook wars van vooroordelen en onrechtvaardige suggesties. Dus lijken Tiger King en Therouxs documentaire totaal niet op elkaar.

Gelukkig is die pluriformiteit, zoals dat zo mooi heet, nog steeds springlevend, en te zien op festivals als IDFA. Eigenlijk is het dan ook niet zo’n slechte ontwikkeling, dat tragedies belicht worden vanuit verschillende perspectieven. Hoewel Astroworld misschien ook de benadering van Theroux verdient, of een Nick Broomfield, om maar iemand te noemen. Een film gemaakt door een documentairemaker die vanaf een zekere afstand het onderwerp werkelijk probeert te doorgronden, in plaats van uitsluitend smakelijke en smeuïge anekdotes op te diepen. In een tijd waarin de scheidslijn tussen documentaire en reality-tv steeds vager wordt, hebben we dat soort mensen óók hard nodig.