Column: De al dan niet denkbeeldige kloof tussen film en televisie

Filmcritica Pauline Kael zag in 1977 de dominantie van televisie ten opzichte van de filmsector. Deze zomer bewijzen Barbie en Oppenheimer het tegendeel. 

Op mijn vakantieadres in Zuid-Frankrijk lees ik momenteel When the Lights Go Down, een verzameling van recensies die de Amerikaanse filmcritica Pauline Kael (1919-2001) schreef tussen 1976 en 1980. Dat is voor mij een traditie geworden: élke zomer lees ik iets van Kael. Ze is een van de meest interessante critici van de vorige eeuw. Haar werk laat zich omschrijven als grillig, vilein, geestig en messcherp. Ze schreef voor de New Yorker en haar stukken waren soms zeer impactvol. Zo had ze onder meer invloed op de carrière van filmmaker Robert Altman (Nashville, 1975).

Toegegeven: Kael zat of zit er ook vaak naast. Maar dat is onoverkomelijk als je een schrijvende durfal bent. Als je je mening onomwonden durft te ventileren. Over televisie schreef Kael in die tijd overigens nauwelijks. In de jaren 70 en 80 was lineaire televisie nog non-existent. Ja, je had series zoals Hill Street Blues (1981-1987) waarin personages een ontwikkeling doormaakten. Maar dat soort titels waren uitzonderlijk. Interessant genoeg schrijft Kael in 1977 over de miniserie Roots, die verscheen in datzelfde jaar. Deze dramareeks draait om de totstandkoming van de slavernij in de Verenigde Staten.

Dat Kael ineens een televisieserie aanhaalt is saillant. Ten eerste keken veel filmcritici en cinefielen an sich neer op televisie. Dat was een inferieur medium, waarin soapseries en stupide quizshows domineerden. Kael constateert echter in 1977 dat televisie qua populariteit de bioscoop ruimschoots heeft ingehaald en dat het dankzij series als Roots is dat deze neerwaartse spiraal voor de filmindustrie zou kunnen leiden tot een cultureel faillissement voor de bioscoopsector. Zo ver is het natuurlijk nooit gekomen. Toch raakt Kaels bespiegeling aan een interessante kern die parallellen heeft met het heden.

Toen de coronapandemie in 2020 uitbrak was dat desastreus voor bioscopen en filmhuizen. Die konden niet of nauwelijks nog bezoekers ontvangen. Ze moesten het lange tijd zonder de opbrengst van recettes en advertentie-inkomsten doen. Streamingdiensten sponnen daar garen bij. Zij verwelkomden miljoenen nieuwe klanten. Gevreesd werd dat dit de doodsteek zou zijn voor het grote witte doek. Deze zomer bewijzen bioscoopfilms Barbie en Oppenheimer echter het tegendeel. Barbie heeft zelfs al een opbrengst van ruim een 1 miljard dollar. Hoewel dat niet betekent dat de dreiging van streamingdiensten is verdwenen.

Eigenlijk zouden streamingdiensten en bioscopen complementair aan elkaar moeten zijn. Zoals in Nederland en België het concept Picl bestaat: een online filmhuis voor mensen die door omstandigheden niet fysiek naar de bioscoop kunnen.

Streamingdiensten en bioscopen zouden elkaar kunnen versterken. Toch zijn ze in veel scenario’s vaak als water en vuur. En ook critici, en daar ben ik zeker debet aan, scheiden de twee mediums graag, omdat ze ook wezenlijk van elkaar verschillen. In zekere zin is er sinds de hegemonie van Kael niet erg veel veranderd. Televisie wordt in sommige kringen nog steeds als ordinair gezien. Hoewel kabelzenders als HBO met hoogwaardige kwaliteitsdrama’s (zie het recent verschenen Full Circle) wel iets aan dat beeld hebben veranderd. Kortom, zo rigide als Kael er in de jaren 70 naar keek is de situatie ook allang niet meer.

Ironisch genoeg verloor HBO Max, dat nu Max heet, de afgelopen tijd veel abonnees. Omdat de streamingdienst de (ordinairdere) titels van Discovery+ in het aanbod heeft vermengd met HBO-titels. Reality-televisie en kwaliteitsdrama’s vormen nu een front.

Daar blijkt de kijker niet op te zitten wachten. Je zou dat weer kunnen omschrijven als een stap terug voor televisie als medium. Die kruisbestuiving tussen televisie en film zou juist moeten worden gestimuleerd, lijken die vertrekkende abonnees te fluisteren. De vraag rijst dan ook: hoort reality-tv wel thuis bij streamingdiensten? De opzeggers lijken dat te vinden, hoewel je ook makkelijk tegenvoorbeelden kunt vinden. Zoals B&B Vol Liefde, een datingprogramma waar je gezien de populariteit op sociale media nauwelijks omheen kunt. En waar is deze titel te zien? Juist, bij Videoland.