Barbara Visser over haar documentaire The End of Fear

Barbara Visser komt net terug uit New York, waar haar documentaire The End of Fear een filmfestival in het Museum of the Moving Image opende. In de documentaire reconstrueert ze de geschiedenis van Barnett Newman’s beroemde abstracte schilderij Who’s Afraid of Red, Yellow and Blue III. Vanaf de eigenzinnige aankoop door Stedelijk Museum-directeur Edy de Wilde in 1969 en de reacties van kunstkenners (meestal jubelend) en het publiek (veelal kritisch) op het grofweg vijfenhalf bij tweeënhalve meter bijna monochroom rode schilderij; de vernieling met een stanleymes door een geestelijk verwarde man in 1986; de restauratie door de Amerikaanse firma Goldreyer tot de slepende juridische gevechten die volgden toen bleek dat de restaurateur het doek met een verfroller had overgeschilderd.

 

Amerika, New York: het is eigenlijk het hol van de leeuw, want toen het in 1997 tot een schikking kwam tussen de gemeente Amsterdam en de firma Goldreyer was een van de harde eisen van de Amerikanen dat de gemeente en alle betrokken ‘zich nooit meer kritisch mochten uitlaten over de restauratie van het schilderij.’ In de film komen betrokkenen aan het woord en er zitten behoorlijk wat scènes in die je met je ogen doen knipperen. Voordat de documentaire in Amerika te zien was, is deze dan ook nog een keer goed doorgelicht door juristen aldaar. ‘Er werd geadviseerd om er twee kleine dingen uit te halen, maar verder kan de film er zonder al te grote risico's worden vertoond,’ zegt Visser.

Dat er geschikt werd, zegt Visser, had twee redenen: ‘Uiteindelijk was het goedkoper. Nu waren ze 80.000 euro extra kwijt, maar werd er een streep ondergezet. Anders waren ze waarschijnlijk nu nog bezig en miljoenen euro’s verder, want in Amerika kunnen ze eindeloos doorgaan. Maar iets anders, en dat is een saillant detail, dat niet in de film zit: de museale wereld had er baat bij om de naam van Goldreyer hoog te houden, want die man heeft zo veel gerestaureerd! Als de gemeente en het Stedelijk Museum hadden gezegd: “We pakken hem, we gaan hem helemaal kapot maken, dan zit opeens het MOMA in New York ook met een probleem en het Haags Gemeentemuseum en vele andere musea ter wereld, want de firma Goldreyer was een gerenommeerde speler destijds.’

‘Er zit een scène in de film dat een medewerker van het Haags Gemeentemuseum zegt dat ze een Mondriaan hadden laten restaureren door Goldreyer en dat ze het als “een formicatafeltje’ terug kregen. Toch moet je niet vergeten dat er, en zeker in die jaren nog, smaakverschillen waren en zijn. In Europa romantiseren we meer het verval, het patina. We vinden het mooi dat een Mondriaan plakkertjes heeft en dat je het handwerk ziet. Amerika is veel meer van de makeover, van “als nieuw”. Wat toen nog een gentleman’s agreement was (je schildert niet over dingen heen die niet kapot zijn) is nu een internationale richtlijn in de wereld van de restauratie.’

Toch: als de documentaire een ding laat zien, is het hoe de tijden zijn veranderd. Hoe, nog geen vijftig jaar geleden een museumdirecteur zijn hart volgde, hoe hij een kunstwerk kocht, iedereen daar een mening over had, hoe houtje-touwtje dingen nog gingen, waarbij niet alles werd afgedekt met 58 Cc’tjes en Bcc’tjes in een email. ‘Als iemand van die statuur iets wilde, dan kon het. Die minder angstige omgang met verantwoordelijkheid, en een individu dit soort keuzes laten maken: dat had ook iets heel moois.’

Vorige week in New York ontdekte Visser dat haar hotel in Queens praktisch om de hoek was bij de firma Goldreyer. Ze ging langs en fotografeerde het schijnbaar dichte bedrijf. Maar het bestaat nog steeds: na zijn dood heeft Goldreyer jr. de business overgenomen. Met volgens de bedrijvengids ‘9 employees’ restaureren ze er nog altijd kunst.