Als in een film

We gingen aan het begin van de avond nog even een biertje drinken in café Schiller op het Rembrandtplein. Met de hele ploeg die net een live-uitzending had gedaan’, herinnert Joost Reijnders zich. Bij de Amsterdamse lokale zender AT5 is hij op het moment van de vliegramp chef van de nieuwsredactie. ‘Ineens kreeg ik op mijn pieper een bericht van Noortje van Oostveen, woordvoerder van burgemeester Van Thijn: er is een vliegtuig neergestort op de Bijlmer. “Groot vliegtuig, klein vliegtuig?”, vroeg ik. “Best een groot vliegtuig”, was haar antwoord. We zijn met zijn allen terug gerend naar de redactie in de Reguliersdwarstraat.’ In een animatie van AT5 (te zien op YouTube) kun je precies zien hoe de laatste minuten van de rampvlucht op 4 oktober 1992 zijn verlopen. Om 18.22 uur vertrekt het vrachtvliegtuig van El Al van Schiphol richting Tel Aviv. Al na enkele minuten verliest het toestel boven het Gooimeer twee motoren. Om een noodlanding voor te bereiden maakt het toestel nog een rondje boven Amsterdam met fatale gevolgen. ‘We have a controlling problem’, laat gezagvoerder YItzhak Fuchs om 18.35 uur weten. ‘Going down’, zijn zijn laatste worden. Een paar tellen later boort zijn Boeing 747 zich verticaal vliegend door twee hoogbouwcomplexen in de Bijlmermeer, precies op het hoekpunt waar de galerijflat Groeneveen overgaat in Klein-Kruitberg. De flatgebouwen vliegen meteen in brand; ongeveer honderd appartementen worden door de crash totaal vernietigd. Op de redactie van AT5 weten ze in eerste instantie nog bijna niets; Reijnders zet alles meteen in gang. ‘Ik heb verslaggevers op pad gestuurd en brommertjes geregeld om de banden terug te rijden naar de Reguliersdwarsstraat. Op de redactie probeerden we zo veel mogelijk informatie te vergaren. Het was al vrij snel duidelijk dat het ging om een vrachtvliegtuig van El Al. Een van onze medewerkers had een broer die piloot was en die alles kon uitleggen over het vliegtuig. We moesten van het begin af heel voorzichtig zijn met wat we meldden. Er deden meteen allerlei verhalen de ronde over honderden doden, wat allemaal lastig te verifiëren was.’ Een van de eersten die een telefoontje krijgt, is Ton van Royen, in de eerste jaren hét gezicht van AT5. Zijn vrouw Heleen is op dat moment hoogzwanger van hun eerste kind. ‘Ik was net een paar minuten thuis toen ik gebeld werd door een cameraman. “Ik kom je halen, er zijn allemaal grote ontploffingen in de Bijlmermeer.” We zijn onmiddellijk die kant opgereden. Toen we daar aankwamen was het een grote chaos. De politie had nog niks afgezet, dus wij liepen in één keer door naar die enorme vuurzee. Ineens werd ik in mijn kraag gegrepen door twee agenten. “U bent gearresteerd”, zeiden ze doodleuk. En voor ik het wist werd ik meegenomen naar bureau Bijlmer.’

Ook verslaggever Hans de Herdt is thuis als hij gebeld wordt door Reijnders. ‘Ik rende van mijn huis in de Mercatorstraat naar de taxistandplaats op het Mercatorplein. Er stond geen enkele auto. Gelukkig kwam er net een taxi de hoek om, dus ik ging er meteen voor staan. Niet geheel toevallig zat daar al een cameraman in en we zijn zo snel mogelijk richting Amsterdam-Zuidoost gereden tot het punt waar de taxichauffeur niet verder mocht rijden. Los van elkaar zijn we gaan rennen, in de richting van de rampplek. Dat was wel een paar kilometer. Ik ben daar aan de slag gegaan met een andere cameraman van ons die ik tegenkwam. In het begin zag ik alleen maar mensen van AT5, die natuurlijk sneller ter plaatse waren dan de mensen uit Hilversum. Vanuit mijn ooghoek zag ik nog net hoe Ton werd opgepakt.’

De Herdt heeft op dat moment naar eigen zeggen twee voordelen. ‘Ik had nog een redelijk onbekende kop én ik ben allochtoon. In een gekleurde wijk als de Bijlmer viel ik niet op als journalist en kon ik vrij dicht bij de rampplek komen tot letterlijk de dampen in mijn gezicht sloegen. Daar heb ik een standupper opgenomen. Ik hoorde mensen schreeuwen, zag medewerkers van hulpdiensten door elkaar lopen, overal ambulances, een konvooi met geblindeerde auto’s… Het was één grote chaos. Je ruikt dingen die je anders nooit ruikt. Zelfs als beginnend journalist wist ik: dit is foute boel.’

Lees verder in VARAgids 40 vanaf bladzijde 26.