About Endlessness: absurde schets van menselijk bestaan

Wat betekent het om mens te zijn, met alle vreugde, verdriet, waardigheid en bespottelijkheid van dien? En hoe gaan we in hemelsnaam om met ons aller eindigheid: het uiteindelijke lot van ieder mens ligt vast en is eigenlijk onaanvaardbaar. Stevige kost, geschikter voor literatuur en filosofie dan voor een lichtvoetiger medium als film, dat verhalen vertelt van hooguit een paar uur en wel kan ontroeren maar niet de tijd heeft voor extreem existentialistische bespiegelingen. Althans: de Zweedse regisseur Roy Andersson, die rijk en beroemd werd met het maken van commercials maar ook een vijftal speelfilms maakte, bewijst dat dat onzin is. Hij laat je zien hoe geestig, kwetsbaar, tragisch en mooi het menselijk bestaan is, niet door een verhaal te vertellen, maar door korte scènes te presenteren die absurd aandachtig zijn vormgegeven en die veel meer aan levende schilderijen dan aan ‘gewone’ filmkunst doen denken.

In About Endlessness zien we vijf kwartier lang een aantal losse scènes die uit het doodgewone dagelijks bestaan zijn gelicht, maar dan wel zo nadrukkelijk gebracht dat je onmiddellijk doorhebt dat ze allesbehalve triviaal zijn. Dansende millennials naast een terrasje, een priester die niet meer in God gelooft en troost zoekt in drank en psychiatrie, twee vijftigers op een bankje die constateren dat het herfst is. Of een man die geïrriteerd is dat hij het klasgenootje dat hij altijd pestte nu iedere dag tegenkomt op straat en moet aanzien hoe dat eikelige jochie van vroeger nu een maatschappelijk geslaagde volwassen man is die hem straal negeert. Of ene Adolf Hitler die zijn uitgebluste generaals in doffe wanhoop aantreft in een onder zwaar Russisch vuur liggende bunker en voor het eerst ook zelf geen woord weet uit te brengen. Wat het allemaal betekent moet en kun je zelf aanvoelen; een lopend verhaal is het niet, het zijn schetsen van het menselijk bestaan.

Ter verduidelijking een clip. Dit is één van de kortste en meest ontroerende scènes uit About Endlessness. Wat we zien is extreem simpel. Een vader loopt met zijn kleine dochtertje van een jaar of zes over een oneindig sportveld in de plenzende regen, op weg naar een verjaardagspartijtje. Haar veters zitten los en terwijl zijn paraplu wegwaait en zijn tas in de modder ligt te verkommeren strikt hij de veters van haar schoenen. In de verte zien we immense flatgebouwen. Zij houdt een bos bloemen vast en schuift haar voetjes naar voren opdat pa die veters kan strikken. Er gebeurt verder geen mallemoer, maar het kleine liefdevolle strikken van die veters op dat afgrijselijk grote en natte sombere veld is op de een of andere manier indrukwekkend. Dat heeft met de compositie van het beeld te maken, die meer aan een schilderij dan aan een filmscène doet denken, en met het feit dat Andersson zoiets intens kleins durft te verheffen tot iets heel belangrijks. Wat het strikken van de veters van je dochter in de stromende regen uiteindelijk ook gewoon is natuurlijk, op het moment dat het gebeurt. Alleen haalt dat soort dagelijks leven de bioscoop nooit, zeker niet met zoveel aandacht gebracht:

Dat is alles. Pa en dochter in de regen; meer dan dit is het niet. Maar wie er ontvankelijk voor is, haalt uit deze en de vele andere korte scènes in de film (de meeste zijn wel langer dan deze) een merkwaardig soort bevrediging die in deze vorm zeer zeldzaam is in de bioscoop. En wie deze prachtige ‘making of’ van de veterstrik-scène ziet, is nog meer onder de indruk: wat een absurde hoeveelheid werk is hierin gaan zitten.

About Endlessness, zowel in de bios als thuis via Picl te zien, is niet de beste film van Andersson. Het glorieuze A Pigeon Sat on a Branch Reflecting on Existence uit 2014 was ambitieuzer en indrukwekkender, zoals is te zien op iTunes en Google Play én in de volgende twee scènes: eentje waarin een man sterft bij het bestellen van een maaltijd aan boord van een veerboot en de andere passagiers aarzelend zijn biertje opeisen, en eentje waarin een andere man sterft bij het openen van een fles wijn terwijl zijn vrouw in de keuken staat te koken en het buiten lichtjes sneeuwt. Dit soort scènes en de trailer van About Endlessness moeten wel een indruk geven of je het vreemde werk van Roy Anderssson trekt. Zie ook deze verhelderende YouTube- documentaire over het werk van deze bijzondere Zweedse regisseur.