1985: het verhaal achter de Vlaamse serie

De Bende van Nijvel pleegde in de jaren 80 een reeks bloedige aanslagen en overvallen. De serie 1985 beziet deze periode door de ogen van drie idealistische twintigers.

Foto credits: Eyeworks / Thomas Nolf

De Vlaamse justitieminister Vincent Van Quickenborne diende vlak voor de kerstdagen een opmerkelijk wetsvoorstel in. De verjaringstermijn voor moord en roofmoord kan voortaan in uitzonderlijke gevallen volledig worden geschrapt. Dit wetsartikel bestaat nu al in België voor misdaden als genocide of seksueel misbruik van minderjarigen. Maar als het aan de Vlaamse regering ligt, komen daar dus moorden bij die ‘de bevolking ernstige vrees hebben aangedaan’. De belangrijkste reden voor dit voorstel zijn de overvallen van de Bende van Nijvel, een dossier dat België al ruim veertig jaar bezighoudt. Eerder werd de verjaringstermijn van deze zaak al verhoogd naar veertig jaar, wat in de praktijk betekent dat verdachten nog tot 2026 voor de rechter kunnen worden gebracht. Maar de omvangrijke zaak is nog steeds niet afgerond; de kans dat er voor eind 2025 verdachten zijn aangehouden, lijkt nihil. De vraag hoe realistisch het is dat dit na die tijd wél gaat gebeuren, durft niemand hardop te beantwoorden.

De Bende van Nijvel mag, samen met de zaak Marc Dutroux, een van de grote Belgische trauma’s van de afgelopen decennia worden genoemd. Het onderzoek naar de criminelen die tussen 1982 en 1985 talloze moorden, inbraken, diefstallen en overvallen pleegden beslaat inmiddels vele honderdduizenden bladzijden. Er werden 28 mensen gedood. Daarnaast raakten meer dan veertig mensen ernstig gewond, voornamelijk bij de bloedige roofovervallen op supermarkten van keten Delhaize. Vooral in de beginfase verliep het onderzoek heel chaotisch: de zaak werd een speelbal in een machtsstrijd tussen verschillende politiediensten, onderzoeksrechters en parketten die elkaar dwarsboomden.

Ondanks het wijdvertakte onderzoek, dat inmiddels dus veertig jaar voortduurt, is nog geen enkele hamvraag rond de bende ooit beantwoord. Geen van de daders werd ontmaskerd en de motieven van de bende zijn nooit doorgrond. De meeste overvallen werden uitgevoerd met militaire precisie. Vooral het contrast tussen het extreme geweld dat werd toegepast en de relatief geringe buit verbaasde iedereen en gaf stof tot complotten dat aan de misdaadgolf andere motieven dan geld ten grondslag zouden hebben gelegen. Bewijzen over de betrokkenheid van kopstukken bij de rijkswacht en in de politiek, een veel gebezigde theorie, zijn nooit gevonden. Een hardnekkig scenario stelt dat prominente Belgen door de bende zouden zijn afgeperst met filmpjes en foto’s van seksfeesten uit het Brusselse nachtleven. In sommige theorieën zou zelfs de Amerikaanse CIA een rol in het dossier hebben gespeeld.

De vele vraagtekens rond de zaak en de onrust die de misdaden van de bende veroorzaakten, zorgen ervoor dat ‘Nijvel’ nog steeds leeft in België. Verschillende betrokkenen publiceerden de afgelopen jaren boeken over de zaak, vol verse theorieën. Elke nieuwe flinter bewijs die kan leiden tot antwoorden, wordt in de media breed uitgemeten. Met nieuwe technieken werd extra sporenonderzoek verricht, kanalen waar mogelijk bewijzen zouden liggen werden nogmaals gedregd, stukken bos weer afgegraven. Er werd gezocht naar een Nederlandse Mercedes, die mogelijk een grote rol speelde in de overval op de Delhaize in Aalst in november 1985. De bekentenis van een oud-rijkswachter op zijn sterfbed dat hij deel uitmaakte van de bende, domineerde in 2017 weken de Belgische media en zorgde voor een nieuwe stortvloed aan tips.

In 2018 maakte regisseur Stijn Coninx met zijn film Niet schieten al een indrukwekkende reconstructie van de overval op de supermarkt in Aalst, door de ogen van een 9-jarige jongen van wie de hele familie werd vermoord. De serie 1985 die nu is gemaakt, trekt het verhaal breder en is tevens een mijlpaal in de Belgische televisiegeschiedenis. Voor het eerst maakten de Vlaamse openbare omroep VRT en de Waalse openbare omroep La Unie samen een dramaserie – een logische stap, omdat de bende slachtoffers maakte in beide taalgebieden.

De achtdelige serie 1985 beziet de opkomst van de Bende van Nijvel door de ogen van drie twintigers: Vicky (Mona Mina Leon), haar broer Franky (Aimé Claeys) en zijn beste vriend Marc (Tijmen Govaerts). Vicky studeert rechten, Franky en Marc ambiëren beiden een carrière bij de rijkswacht, het elitecorps van de Belgische ordehandhaving. Door toeval belandt het drietal tijdens hun opleiding midden in het oog van de storm. Het blijkt een slimme zet om het jeugdige enthousiasme van de drie hoofdrolspelers tegenover de keiharde feiten te zetten waar ze zich buiten hun schuld om mee geconfronteerd zien. De 36-jarige regisseur Wouter Bouvijn, die eerder afleveringen van bejubelde series als Red light en De 12 maakte, brengt het grimmige verhaal met veel flair en energie in beeld. Kosten noch moeite zijn gespaard om in vormgeving en muziekkeuze de rebelse sfeer van begin jaren 80 te reconstrueren. Bouvijn had ook dankbaar materiaal in handen om mee te werken. Scenarist Willem Wallyn (63) baseerde zijn even doorwrochte als toegankelijke scenario op de wagonlading aan archiefmateriaal die voorhanden is.

De serie weet op een intrigerende manier feit en fictie te mengen. Voor de drie hoofdpersonages liet scenarist Wallyn zich deels inspireren door zijn eigen ervaringen als linkse, activistische rechtenstudent in Brussel in die periode. Het lukt de scenarist om middels de verhaallijnen van het drietal de enorme impact invoelbaar te maken die de jarenlange terreur van de bende op de levens van veel gewone Belgen heeft gehad. Maar ook wat de gevolgen zijn van het Belgische wantrouwen jegens gezagsdragers wat zich vooral door deze zaak als een olievlek verspreidde. Die onderlaag geeft de serie in deze tijd van polarisatie en tanend geloof in de overheid een opvallende urgentie.

1985, vanaf donderdag 11 mei 2023 wekelijks op NPO 3 en NPO Start en tevens in zijn geheel op NPO Plus