13th: Dappere schreeuw om verandering

 

In 13th wordt uiteengezet hoe in de Verenigde Staten telkens een nieuw systeem ontstond om de Afro-Amerikaanse bevolking te onderdrukken. Zo laten bedrijven vandaag de dag hun kleding maken door gedetineerden, voor een klein percentage van het minimumloon. Regisseur/activiste Ava DuVernay – bekend van Selma (2014), over Martin Luther King – gebruikt in haar aangrijpende documentaire dit gecorrumpeerde Amerikaanse gevangenissysteem om wijdverspreid, hedendaags racisme bloot te leggen.

DuVernay laat een keur aan intellectuelen aan het woord die uitleggen hoe slavernij een economisch systeem was, net zoals het gevangeniswezen nu. Een zogeheten 'double whammy': winst maken ten koste van de misère van een bevolkingsgroep die je toch al veracht. Het enige verschil tussen toen en nu is dat je zwarte mensen geen 'niggers' meer mag noemen, althans in het openbaar. ‘Criminelen’ is een beter synoniem. Een spreker vergelijkt deze verandering met ‘nieuwe uitzaaiingen van kanker’.

De spreekwoordelijke kanker komt dankzij technologische vooruitgang meer dan ooit aan het licht. Beelden die zijn opgenomen met smartphones registreren politiegeweld, dat structureler blijkt dan gedacht. Gebeurtenissen als de dood van Trayvon Martin in Sanford in 2012 staan symbool voor eeuwenlang onrecht. Dit alles leidt tot de conclusie dat wetgevers, politieagenten, ondernemers en journalisten met twee maten meten. Zo wordt het bezit van 1 gram crack (een goedkope drug) van een Afro-Amerikaan harder bestraft dan het bezit van 100 gram cocaïne (een dure drug) van een blanke Amerikaan.

Dergelijke tegenstellingen en anekdotes zijn exemplarisch voor de aanpak van DuVernay. Ze deelt zoveel mogelijk informatie met de kijker als maar kan. Daarbij kan ze logischerwijs niet om de politieke actualiteit heen, of kortweg: Donald Trump. Archiefbeelden van de Republikeinse presidentskandidaat onthullen – voor zover we dat al niet wisten – zijn racistische inborst. In zijn campagne spreekt Trump voortdurend over ‘The Good Days’, toen de politie nog met grof geweld demonstranten kon wegjagen. Nu doen de agressiefste en meest racistische volgelingen van Trump dat zelf, zo blijkt uit een opzienbarende scène.

Wie 13th heeft gezien, zal moeten denken aan de dagen die werden bezongen door Billie Holiday in 'Strange fruit'. Over vreemd fruit, dat hangt aan bomen. Een akelige metafoor voor de lynchpartijen van het Amerikaanse zuiden, of de talloze ‘verdwaalde’ politiekogels. De slotconclusie is dan ook onomstotelijk: zwarte levens doen er wel degelijk toe.