Al 100 jaar voor een open, rechtvaardig en gelijkwaardig Nederland.

Jeroen is eenzaam: ‘De feestdagen zijn moeilijk als je niemand hebt’

Mentaal

Gisteren

leestijd 4 minuten

11922 keer bekeken

Jeroen voelt zich eenzaam.

Hoe is het om eenzaam te zijn – ook tijdens de feestdagen?

Jeroen (30) is nooit een groot fan geweest van kerstliedjes, verplichte diners of vuurwerk. Wel heeft hij zich lange tijd eenzaam gevoeld en weet hij dat de feestdagen dat gevoel kunnen versterken. ‘De periode draait om gezelligheid en samenzijn. Maar als je niemand hebt om samen mee te zijn, dan draait het om verdriet.’

Waarom voelt Jeroen zich eenzaam?

Als kind is Jeroen altijd buiten. ‘Ik was elke dag op pad met vrienden. Eigenlijk kwam ik alleen thuis om te eten en te slapen.’ Ook wanneer hij op zijn twintigste uit huis gaat en in een ander dorp gaat wonen en werken, blijven de vrienden elkaar regelmatig zien. Sociaal contact lijkt vanzelfsprekend. Maar dan gaat het mis: Jeroen raakt ernstig gewond bij een ongeluk tijdens een survivaltocht. Omdat hij door de Nederlandse artsen niet kan worden behandeld, wordt hij doorverwezen naar een specialist uit Duitsland. ‘Beide benen waren verlamd en het was niet zeker of ik ooit nog zou kunnen lopen.’ Vanaf dat moment raakt hij steeds verder geïsoleerd.

Verbroken relatiepatronen

Iedere (ingrijpende) verandering in je leven kan eenzaamheid veroorzaken, stelt eenzaamheidsexpert Jeannette Rijks. Bijvoorbeeld een verhuizing, een nieuwe baan en een ongeluk, in het geval van Jeroen. Zulke gebeurtenissen doorbreken bestaande relatiepatronen. ‘Heel netjes gezegd is eenzaamheid het fysiek ervaren van verbroken patronen in de verbinding met andere mensen. Dat klinkt heel ingewikkeld, maar het komt erop neer dat je eenzaamheid in je lichaam voelt. Het is een emotie.’

Eenzaamheid is in de basis niet verkeerd. Het is een signaal dat aanzet tot verbinding. ‘Maar als iemand niet de vaardigheden heeft om die verbinding aan te gaan, kan eenzaamheid iets negatiefs worden.’ Daar hangen drie psychologische basisbehoeften aan vast, volgens Rijks: autonomie (het gevoel dat je controle hebt over je eigen leven), competentie (het gevoel dat je in staat bent om dingen te doen en te leren) en verbondenheid (het gevoel ergens bij te horen). ‘Om verbinding te kunnen maken, moet je het gevoel hebben dat je grip hebt op je leven en dat je dingen kunt. Je zult dus eerst autonomie en competentie moeten ontwikkelen.’

Hoe is het om eenzaam te zijn?

Na het ongeluk en de behandeling komt Jeroen thuis te zitten. ‘Dat was heel moeilijk. Ineens zit je letterlijk tussen vier muren. Dan wordt de wereld wel heel erg klein.’ Hij kan niet meer mee op stap met zijn vrienden en merkt dat hij ook minder wordt uitgenodigd. ‘Ze hadden geen interesse meer in me, omdat ze niets aan mij hadden. Daar heb ik veel tranen over gelaten. Dan ga je denken: waren het wel echte vrienden?’ Jeroen probeert de vriendschappen te onderhouden door mensen bij hem thuis uit te nodigen, maar daar maakt niemand tijd voor. In één klap worden alle drie de basisbehoeften niet meer vervuld voor Jeroen en dat maakt hem onzeker. ‘Het was echt: uit het oog, uit het hart. Dat klinkt hard, maar zo voelde het wel. Ik stond overal alleen voor.’ Hij heeft niemand om mee over zijn somberheid te praten. ‘In onze vriendenkring hing een sfeer van: niet zeuren, pot bier in de klauwen en zuipen. Er werd nooit gepraat over problemen.’

Hardnekkig

Eenzaamheid is altijd aanwezig, zegt Rijks. ‘Maar vooral wanneer iemand thuiszit, weinig afleiding heeft of tot rust komt, wordt het gevoel heel actief.’ Eenzaamheid stuurt onbewust op negatieve gedachten over jezelf en over sociale situaties. Daardoor blijft het gevoel hardnekkig in het brein aanwezig. Eenzaamheid is niet hetzelfde als alleen zijn. Eenzaamheid is een gevoel dat ontstaat wanneer je bijvoorbeeld een emotionele band mist of minder sociale contacten hebt dan je zou willen.

Wat is het gevolg van eenzaamheid?

Ook met zijn revalidatie gaat het niet goed. Vanuit het Duitse ziekenhuis krijgt Jeroen te horen dat de kans groot is dat hij uiteindelijk in een rolstoel terechtkomt. ‘Toen dacht ik: “Wat heeft het allemaal nog voor zin?” Mijn hele leven was ik actief. En nu zou ik afhankelijk worden van andere mensen. Ik kon niet meer meedraaien in de maatschappij en mensen wilden al niet meer met me omgaan. Dat maakte me heel verdrietig.’ Het verlies van perspectief versterkt het gevoel van eenzaamheid. Om de fysieke en mentale pijn te verdoven, begint Jeroen alcohol en softdrugs te gebruiken. ‘Ik ging heel veel drinken en blowen om maar onder invloed te zijn. Dan voelde ik mijn lichaam minder en dacht ik even niet na over hoe somber ik was.’

Verdoving

Eenzaamheid kan leiden tot een negatieve spiraal, volgens pedagoog Jolanda van Gerwe. ‘Mensen gaan slechter voor zichzelf zorgen en krijgen meer stress en depressieve gedachten. Verdovende middelen lijken dan een manier om die gevoelens te verminderen.’ Eenzaamheid ligt vaak aan de basis van andere problemen, zoals depressie, eetstoornissen of suïcidale gedachten. ‘Naast dat het ellendig is om je zo te voelen, tast eenzaamheid ook je afweersysteem aan’, zegt Rijks. ‘Eenzame mensen worden sneller ziek en leven gemiddeld korter.’

Hoe heeft Jeroen hulp gezocht?

Op een dieptepunt ziet Jeroen het leven niet meer zitten. ‘Ik stond op het punt om in de auto te stappen en met hoge snelheid tegen een boom aan te rijden.’ In plaats daarvan belt hij zijn huisarts. ‘Ik vertelde over mijn ongeluk en de impact op mijn leven. Ik zei: “Ik ben de weg helemaal kwijt. Op deze manier wil ik niet meer leven.”’ Hij krijgt een doorverwijzing voor professionele hulp. In therapie ontdekt Jeroen waar zijn sombere gevoelens vandaan komen: eenzaamheid. In diezelfde periode krijgt hij te horen dat hij toch wél opnieuw kan leren lopen. Dat verandert alles. ‘Ik kreeg weer toekomstperspectief en het idee dat ik kan meedraaien in de maatschappij. Toen ben ik ook gestopt met drinken en blowen.’

Join Us

Vaak denken mensen dat een teamsport of andere groepsactiviteit de oplossing is voor eenzaamheid. Maar zo werkt het niet, zegt Van Gerwe. ‘Als iemand diep in een negatieve spiraal zit, helpt het niet om zomaar sociaal te gaan doen. Je hebt eerst een veilige plek nodig.’ Daarom heeft zij Join Us opgericht, een stichting om jongeren door heel Nederland met elkaar in contact te brengen en te helpen een sociaal netwerk op te bouwen. Ook Jeroen sluit zich aan bij een lokale groep. ‘In het begin vond ik het heel spannend. Maar ik merkte dat iedereen daar hetzelfde ervaart. Het zijn lotgenoten: mensen die zich ook eenzaam voelen.’ Voor het eerst kan hij openlijk praten over zijn emoties. ‘Het idee dat ik niet de enige ben, dat helpt mij enorm.’ Inmiddels gaat het steeds beter met Jeroen. De feestdagen zijn nog altijd niets voor hem, maar de periode draait niet meer om verdriet.