Waarom we allemaal blij mogen zijn met deze klimaatactivisten

Zou het Mauritshuis meer bezoekers trekken omdat mensen het door klimaatactivisten belaagde schilderij Het Meisje met Parel van Vermeer nu wel - weer - eens met eigen ogen willen zien? Ik vermoed dat de kans groot is. De grote Vermeer-tentoonstelling van volgend jaar krijgt er ook een extra dimensie door.

Ramptoerisme kent vele vormen. Ook in de kunst. De Mona Lisa werd pas echt populair nadat het in 1911 uit het Louvre gestolen werd, door een Italiaanse nationalist die vond dat het in Italië thuishoorde. In eigen land werd de dief als een held beschouwd.

Er wordt begrijpelijkerwijs moord en brand geschreeuwd over de acties van klimaatactivisten. Dat is ook precies hun bedoeling. Als na de eerste actie in Londen iedereen met schouderophalen had gereageerd dan waren de andere schilderijen met rust gelaten.

Aandacht voor klimaat, aandacht voor kunst. Daarom kunnen zowel voor- als tegenstanders blij zijn met de felle reacties. Win-win noemen marketeers dat. De kunstliefhebbers maken duidelijk hoe ongelofelijk waardevol kunst is, hoe belangrijk het is dat die beschermd en gekoesterd wordt. Kunst is onvervangbaar, net als het klimaat. Als het eenmaal vernietigd is krijg je het nooit meer terug.

Een van de woedenden is Wim Pijbes, voormalig directeur van het Rijksmuseum en de belangrijkste kunstambassadeur van Nederland. Hij zei dat de activisten zich maar vast moesten lijmen aan de racewagen van Max Verstappen. Dat klinkt als een goed idee maar die racewagen kan niemand iets schelen. Sterker nog, de meeste racetoeschouwers hopen - al dan niet stiekem - dat hij die auto in de prak rijdt. Zonder crashes zou racen niet aantrekkelijk zijn. Het gevaar geeft de kick. De auto-industrie draait ook in dat opzicht om vernietiging. Kunst daarentegen moet je beschermen, net als de planeet.

Wat opvalt is dat de boodschap die klimaatactivisten verspreiden nauwelijks bekritiseerd wordt. Iedereen is er inmiddels wel van doordrongen dat we van fossiele energie af moeten. Maar radicaal ingrijpen, ho maar. Ja, er gebeurt van alles. De EU heeft deze week besloten dat er vanaf 2035 geen nieuwe auto’s meer verkocht mogen worden die op fossiele brandstof rijden. Een probleem is wel dat het klimaat niet nog eens 13 jaar gaat wachten totdat wij aan dergelijke verandering toe zijn. Je zou er vandaag al mee moeten stoppen. Daar gaan de acties dan ook over. Just stop oil.

Ik moest denken aan het laatste kunstwerk van het beroemde duo Christo en Jeanne-Claude dat ik vier jaar geleden in Londen zag. In het Serpentine Lake in Hyde Park dreef een enorm soort pyramide, een zogeheten mastaba, die was opgebouwd uit kleurrijke olievaten. Het vormde een indrukwekkend gezicht, vrolijk ook met al die felle kleuren en gaf je de ervaring die alleen kunst en de Melkweg je kunnen bezorgen, dat je jezelf meer gewaar wordt door het onbereikbare. Maar tegelijkertijd werd ik bekropen door een gevoel van onheil. Een mastaba is een Egyptisch graf. De olievaten op het water staan voor de dood. Hier dreef de klimaatcrisis in volle glorie. Christo bezwoer geen enkele bedoeling met het werk te hebben maar als het Just Stop Oil was gedoopt, had iedereen het geloofd.

Het onbehagen zette me destijds aan het denken. Maar verder gebeurde er niks. Kunst kan veel losmaken en toch weinig veranderen. Dat is met de kunstacties ook mijn grote vrees, dat er weer niks gebeurt. Zoals steeds. De nieuwe Britse premier Rishi Sunak trekt zich in ieder geval niets aan van de wanhoopskreet die de tomatensoep tegen de Zonnebloemen van Van Gogh in Londen is. Hij laat doodleuk verstek gaan op de komende klimaattop COP27 want te druk met “andere belangrijke binnenlandse kwesties”. Het Verenigd Koninkrijk, bakermat van de industriële revolutie, behoort tot de voor het klimaat meest schadelijke landen. 

De klimaatactivisten beperken zich tot nu toe tot heftige maar tegelijk heel milde vormen van virtueel vandalisme, zoals bij de uitmuntend beschermde schilderijen maar ook het leeg laten lopen van autobanden door Tyre Extinguishers of het blokkeren van wegen door Extinction Rebellion. Door dat laatste ontstaan files en daar worden automobilisten woedend om. Best wel ironisch want als je een hekel aan files hebt moet je om te beginnen niet in een auto stappen. 

Het is natuurlijk logisch dat mensen nu vrezen dat onvervangbare kunstwerken beschadigd raken en alleen daarom al de acties afkeuren. Maar wat als al die voorzichtige acties allemaal niet helpen? De geschiedenis leert dat gedreven types dan nog wel eens overgaan tot radicalere middelen om maatregelen af te dwingen. Geweldloze acties worden zo genoemd omdat ze niet vanzelfsprekend zijn. 

De toekomst van de planeet staat op het spel en er wordt al decennia te weinig gedaan om een klimaatramp te voorkomen. Steeds winnen andere zaken: geld, gemak, kortzichtigheid. Dat besef kan leiden tot de innerlijke rechtvaardiging van daden die niet te rechtvaardigen zijn. Zo werkt radicalisering. 

Stel dat er ergens op deze planeet verontruste mensen zijn die zich afvragen of de klimaatcrisis iets van het niveau van 9/11 nodig heeft om verandering af te dwingen. Dan weet je waarom we blij mogen zijn dat de klimaatactivisten zo vreedzaam zijn. En tegen vliegen.

cc-foto: Olivia Mobbs