Waarom een vredesdialoog in Nederland ontbreekt

De door Poetin begonnen oorlog tegen Oekraïne, op 24 februari een jaar geleden begonnen en nog steeds voortdurend, heeft in Nederland niet geleid tot een maatschappelijke dialoog tussen voorstanders van militarisering aan de ene kant en pleitbezorgers van vredesonderhandelingen aan de andere kant. Toen in december een groep vooraanstaande Nederlanders, waaronder oud-minister van Cultuur Hedy d’Ancona, oud DNB-directeur Wout Nellink en een groep hoogleraren, een oproep deed om te komen tot onderhandelingen tussen de strijdende partijen, was vooral hoongelach hun deel.

Deze oproep werd breed veroordeeld als steun aan Poetin onder andere omdat hij dan de berechting van zijn vermeende oorlogsmisdaden zou ontlopen. Ook viel vaak het label ‘naïef’: hoe kun je de oorlogscrimineel Poetin serieus nemen aan de onderhandelingstafel? Pleiten voor het houden van onderhandelingen maakte je bij voorbaat verdacht en een verdachte hoef je niet serieus te nemen. De ‘useful idiots’ van deze tijd.

Toch is er iets vreemds aan de gang. Nederland staat bekend als een polderland. Het land onder de zeespiegel moet verdedigd worden en daarom bouw je met elkaar dijken die het wassende water tegenhouden. En als de klimaatverandering daarom vraagt, versterk je gezamenlijk aan de hand van een Deltaplan die dijken. Polderen wil dan zeggen: we kunnen van mening verschillen maar de algemeen ervaren behoefte aan bescherming brengt ons samen. Ontbreekt zo’n algemene behoefte dan heeft polderen geen zin: iedereen gaat zijn eigen weg. Het niet-polderen heeft echter één groot nadeel: slachtoffers van specifieke situaties - toeslagen, gasbevingen in Groningen - worden aan hun lot overgelaten: ‘hun ellende is de onze niet’. Maar we kunnen leren van zulke ‘systeemfouten’ en het polderen verbeteren.

We zijn begaan met het volk van Oekraïne. En terecht. Het is een strijd tegen een imperialistische overmacht aan soldaten, wapens, vliegtuigen en kapitaal. Een strijd voor nationale integriteit. Maar we vragen ons tot op heden niet af tot welke consequenties deze affiniteit moet leiden buiten het sturen van zware wapens.

Ik pleit om die reden voor een polder-vredesdialoog omdat er mijns inziens wel sprake is van een algemeen ervaren behoefte, namelijk te leven in een vreedzaam en humaan Europa. In zo’n Europa leven volken tezamen en wordt er alles aangedaan om gewapende conflicten tegen te gaan.

In zo’n Europa is ook plaats voor de bevolking van de nu strijdende partijen. Voor de Russische bevolking betekent dit een bevrijding van de Poetin-ideologie die de Russen nu misleidt en tot vals nationalisme dwingt. Politieke dissidenten, waaronder Aleksej Navalny met zijn onlangs gepubliceerde, anti-imperialistisch programma voor het post-war Rusland, verdienen nu al in woord en daad onze steun. Zij zullen uiteindelijk vanuit Rusland zelf leiding geven aan de genoemde bevrijding.

We kunnen inderdaad in ons eigen land werken aan zo’n dialoog om te komen tot onderhandelen. We kunnen onze verbeeldingskracht aanwenden om bij te dragen aan de eerste stappen, bijvoorbeeld in de vorm van wapenstilstanden en het respectvol behandelen van gedode soldaten. En dat alles in perspectief: Europa sterker maken. Ook richting China. We moeten daarbij niet afwachten op acties van de VS richting hun concurrent. Europa heeft een eigen waarden-belang om banden met China aan te gaan, te onderhouden en te verstevigen. De positie van China voor het welslagen van een internationale vredesdialoog is cruciaal.

Welke partijen vanuit Nederland kunnen vormgeven aan de vredes-verbeelding, hoe klein en bescheiden deze ook moge zijn op het geopolitieke wereldtoneel?

Allereerst de vredesactivisten, nu nog gering in aantal maar wel hoorbaar aanwezig. Daarbij ook de kerkelijke groepen die zich steeds meer beginnen te roeren. Ik kijk voorts naar bezorgde burgers die hun ervaringen vanuit het dagelijks leven willen benoemen. Geleerd kan worden van de opkomende vredesbeweging in Duitsland en van de actieve Vlaamse vredesbeweging.

Ten tweede de experts van de verschillende geopolitieke denktanks als Raam op Rusland en het Haags Centrum voor Strategische Studies. De mede-oprichter van het Raam op Rusland Hubert Smeets is in de NRC van afgelopen weekend (26 februari) een discussie begonnen over de vraag welke experts de oorlogssituatie fout en te simpel hebben ingeschat. De talkshowgasten Rob de Wijk en Maarten van Rossem staan bovenaan zijn lijst. Smeets zelf komt vanzelfsprekend op de lijst niet voor. Wordt de lezer wijzer van zo’n egodocument? Wat in zijn bijdrage fundamenteel ontbreekt is zelfreflectie op het eigen denken en handelen. Een student die de opleiding internationale betrekkingen volgt, mag zo’n beginnersfout maken. Maar een historicus als Smeets blameert zichzelf met zo’n opiniestuk in hoge mate. Het zou wijzer zijn energie in belangrijkere zaken te stoppen, bijvoorbeeld: wat kan jouw bijdrage zijn aan een vredesdialoog? Een vraag die uiteraard alle experts aangaat.

Ten derde de groep verzamelde hoogleraren van leerstoelen die zich met oorlog en vrede bezighouden. Op afstand tel ik er in Nederland zo’n 25 in totaal. We horen ze nauwelijks. Toch is hun internationale kennis onontbeerlijk voor het welslagen van de dialoog.

Ten vierde ngo’s als Rode Kruis, Artsen zonder Grenzen, Amnesty International, Hivos, Extinction Rebellion en Vluchtelingenwerk NL. Zij hebben een schat aan ervaringen om in een beginfase de juiste aanpak in te brengen. Van groot belang is ook hun achterban: vrijwilligers, donoren en allianties ter plaatse.

Ten vijfde en tot slot de politieke bestuurders, inclusief hun Europese netwerken op de gebieden militair, diplomatie, economie en ontwikkeling. Zij kunnen het beoogde resultaat van een Nederlandse vredesdialoog naar een hoger, internationaal plan tillen.

De kernvraag is of we als Nederlandse samenleving zo’n vredesdialoog echt willen. Smeets en andere experts koesteren hun eigen gelijk en krijgen alle ruimte om dit gelijk uit te dragen. Het zijn geen vredespolderaars die we juist nu nodig hebben. In Duitsland wisten politica Sahra Wagenknecht van de partij Die Linke en de vrouwenrechtenactiviste en publiciste Alice Schwarzer het afgelopen weekend meer dan 10.000 demonstranten op de been te brengen en ruim 600.000 ondertekenaars te verzamelen voor hun vredesmanifest om te komen tot onderhandelen. De kritiek van de bestaande politieke partijen en media is niet mis: zo’n demonstratie brengt verdeeldheid in het land en verzwakt de westerse positie.

Maar het is hoopvol dat in ons buurland de meerstemmigheid is ontstaan en ook hoorbaar is. Hetzelfde geldt voor België en het VK waar ook kritische groepen tot ontwikkeling komen. Meerstemmigheid moet uitmonden in een gemeenschappelijke, Europese dialoog die een einde maakt aan het huidig bloedvergieten.

Jazeker, het is allemaal complex en hoe naïef kun je als gewone burger zijn om te pleiten voor onderhandelingen…

In een overzichtsartikel in de Volkskrant, ook dit weekend, schrijft redacteur Peter Giesen over de twijfel die bij internationale veiligheidsexperts bestaat over het winnen van de oorlog door Oekraïne. Centraal in het artikel stond de vraag 'Hoe een patstelling met veel bloed vergieten te voorkomen om uiteindelijk tot onderhandelingen te komen?' Een kernvraag die tot op heden nog niet zo duidelijk de redactionele kolommen van deze krant heeft kunnen bereiken.

Ik zie een Europa voor me waar ik trots ben op de gezamenlijke inspanning om een einde te maken aan die verwoestende oorlog die al te lang op ons dierbare continent woedt en waarvoor ik mij nu schaam.