Rita Horst over haar nieuwe vierdelige dramaserie Exportbaby

‘De goede toon vinden, dat was de grootste zoektocht,’ zegt Rita Horst, regisseur van de vierdelige serie Exportbaby. De serie gaat over adoptie waar een luchtje aan zit, over ‘childtrafficking’. ‘Een delicaat onderwerp,’ aldus de regisseur. Exportbaby vertelt het verhaal van het echtpaar Hanna (Rifka Lodeizen) en Paul (Stefan de Walle) dat na jarenlang vruchteloze pogingen zelf zwanger te worden, een kind adopteert uit Oeganda. Dat is inmiddels tien jaar geleden en in de eerste aflevering zie je de flashbacks van onder meer het moment dat ze hun dochter Zawadi dolgelukkig in de armen sluiten. Het meisje dat nu aan het begin van de puberteit is, heeft het goed bij Hanna en Paul. Ze houden van haar, ze houden van elkaar, met z’n drieën vormen ze een gelukkig gezin.

Voor Rita Horst was dat belangrijk: laten zien dat de intentie van de ouders – eigenlijk van alle ouders die adopteren, ongeacht hoe het uitpakt – goed is. Want gaandeweg, en de zaadjes daarvoor worden al meteen geplant, blijkt dat bij de adoptie van Zawadi destijds veel mis is gegaan. Het is Hanna die de onderste steen boven wil krijgen. Al betekent het dat het gezin onder druk wordt gezet, dat leugentjes, of eigenlijk leugens om bestwil, geen stand kunnen houden.

Exportbaby is geïnspireerd op een verhaal van André Sjouerman (Escortbaby). Toen Horst erbij kwam, was er een halve bewerking, die ze samen met de scenaristen Jacqueline Epskamp, Roeland Linssen en Marco van Geffen verder ontwikkelde. De goede toon vond Horst door research te doen naar kinderhandel en vooral door de gesprekken die ze had met Roelie Post, de oprichter van Against Child Trafficking. Zij ontvouwde de in & outs over de criminele mechanismen, waarbij de regisseur leerde dat het bij kinderhandel niet zo zeer over het stelen van kinderen gaat, maar over manipulatie van de biologische ouders die hun kinderen onder valse voorwendselen afstaan. Horst stopte het in haar verhaal, maar verliest nergens het drama uit het oog: het gezin dat de hoeksteen van dit verhaal is. Dat maakt de serie zo goed én ontluisterend.

Nu is Rita Horst natuurlijk ook niet de minste. Hoewel ze haar carrière ooit begon met de prachtige autobiografische speelfilm Romeo (1990), over het verlies van haar ongeboren kind, verdiende ze in de jaren daarna haar sporen met kinderseries. Ze regisseerde de gelauwerde tv-serie De Daltons, over het wel en wee van vier broers, verteld vanuit het perspectief van de zesjarige Tim en de follow-up, acht jaar later, Jongensjaren, waarin de vier aan het puberen zijn. Ook de serie Knofje (2002) over de avonturen van een vierenhalf jaar oud meisje, kwam uit haar koker.

In 2010 maakte ze de speelfilm Iep!, gebaseerd op het gelijknamige boek van Joke van Leeuwen.Toen de producenten besloten om tegen haar zin een deel uit de film te knippen, liet Horst haar naam van de credits halen (zie kader). Ook in Iep! speelt een kind de hoofdrol. Kenadie Jourdin, een meisje met primordiale dwerggroei en destijds 76 centimeter lang, speelt Viegeltje. Ondanks dat iedereen Horst waarschuwde dat ze een groot risico nam door een meisje te casten met zo’n specifieke problematiek (ze was niet alleen klein maar had, zeiden de artsen, een ontwikkelingsachterstand, te vergelijken met een tweejarige) sprak de regisseur haar aan op haar ‘volwassenheid’ als vijfjarige. 'Dat werkte wonderbaarlijk goed: Kenadie groeide letterlijk en figuurlijk tijdens de draaiperiode.'

‘Kinderen zijn mijn achilleshiel, altijd geweest. Het weerloze en kwetsbare van kinderen raakt me. Als je eenmaal hun vertrouwen hebt, kun je heel dichtbij komen en kunnen ze zoveel laten zien.’

In Exportbaby wordt de rol van Zawadi gespeeld door Lexie Nkundimana, die zelf overigens niet geadopteerd is, uit Rwanda komt en met haar biologische ouders en broers en zussen in Nederland woont. Het is knap hoe treffend Horst de hedendaagse pubers laat zien: geadopteerd of niet (Zawadi’s beste vriendin is een Nederlands meisje dat niet eens meer ziet dat Zawadi een andere kleur heeft) de kinderen zijn vergroeid met hun telefoon.

Was dat tien jaar geleden, toen ze De Daltons: Jongensjaren maakte, anders? ‘Er zijn nu andere middelen dan toen. Sociale media, de smart­phone als levensader, dat had je toen nog niet, maar uiteindelijk is het gedrag van pubers niet veranderd, het gaat nog steeds om heel fundamentele vragen: wie ben ik? Hoor ik bij de groep? Iedere generatie moet het wiel ontdekken. Dat ze nu mobiele telefoons hebben, maakt ze geen andere kinderen.’

Een belangrijke rol in Exportbaby wordt gespeeld door Joke Tjalsma, een actrice waar Horst al vaak mee werkte. Ze speelt de rol van Ria, eveneens een adoptie-ouder die tegelijkertijd met Hanna en Paul haar zoon uit het Oegandese kindertehuis haalde. Met hem is het altijd minder goed gegaan dan met Zawadi. ‘Hij heeft een hechtingstoornis,’ roept ze steeds uit, wat onbedoeld ook heel komisch klinkt. Horst: ‘Joke is ongelofelijk grappig, zonder dat zelf echt te weten. Tegelijkertijd is ze een dramatische actrice. Tijdens het schrijven dacht ik vaak: wil ik dit zelf eigenlijk wel zien? Er moest genoeg lucht in komen en Joke is daarvoor de aangewezen persoon.’

In een even hilarische als ook pijnlijke scène wordt de speciale Oeganda Dag gevierd, waarbij uit het hele land ouders met hun Oegandese adoptiekinderen komen, sommige ouders (onder wie Tjalsma) gekleed in traditioneel Afrikaanse gewaden. Terwijl de kinderen allemaal zitten te appen en niet op of om kijken, proberen de ouders, zoals Horst het zegt, ‘met alle goede bedoelingen de roots van zo’n kind levend te houden.’ Tjalsma is de eerste die de dansvloer opgaat als er driftige trommelmuziek klinkt.

Ondanks die luchtige tonen, is Exportbaby dramatisch zeer sterk. Rifka Lodeizen is wederom in topvorm, de manier waarop ze Hanna, een doodgewone vrouw uit de provincie gestalte geeft, is subliem. Enerzijds zou ze liever niet weten wat er allemaal is gebeurd, ze houdt zo veel van haar dochter en haar man, maar ze kan er niet mee leven dat het niet klopt. En weet dat er ooit een dag komt waarop haar dochter zelf vragen gaat stellen. Dan is ze deze liever voor. Ze steekt in tegenstelling tot haar echtgenoot, een alles-voor-de-goede-vrede man, niet haar kop in het zand. Horst: ‘Rifka is verbijsterend. Zó waarachtig. Dat kost haar veel. Je ziet tijdens het draaien dat ze in die flow blijft. Waar anderen na een draaidag ontspannen de avond in gaan, blijft zij heel dicht bij het gevoel dat ze voor haar personage heeft gevonden. Dat is bijzonder. En ze is zo mooi. Ze wordt steeds mooier nu ze ouder wordt.’

Komt er ooit nog een speelfilm? ‘Ik zou het graag willen. Romeo, mijn debuut als regisseur en scenarist, was mijn allereerste film. Ik had zelfs nog nooit een korte film gemaakt toen. Ik ben achteraf geschrokken van wat er allemaal op me af kwam. De berg publiciteit. Ik dacht alleen maar: o god wat nu? Ik vond en vind nog steeds dat een speelfilm uit mijn hart moet komen – en niet uit mijn tenen. Ik heb het idee dat de tijd nu misschien wel rijp is.’