Barbra Streisand en de vrouwenzaak

Er zijn een roos én een muis naar haar vernoemd. Die roos behoeft weinig toelichting: iedere vrouwelijke beroemdheid krijgt vroeg of laat een roos naar haar vernoemd. Al had die van Barbra Streisand nog wel wat voeten in de aarde, want ‘De Barbra’ moest ‘sterk zijn, resistent tegen ziekten, goed van geur en beslist niet oranje.’ De roos die er kwam – lavendelkleurig in de knop, een kleurenpalet eenmaal in bloei – werd een bestseller. Net als de iconische actrice, zangeres, regisseur en wat al niet meer Barbra Streisand zelf is.
De muis is een ander verhaal. Streisand, sinds jaar en dag voorvechtster van gelijke vrouwenrechten, zamelt al decennia lang geld in voor het onderzoek naar hart- en vaatziekten – doodsoorzaak nummer 1 onder vrouwen. Het Cedars-Sinai Medical Center in Los Angeles, dat het meeste van dit geld ontvangt, had als dankbetuiging al een afdeling naar Streisand vernoemd. Leuk en aardig, vond Barbra, maar waarom worden voor kankeronderzoek altijd mannelijke muizen gebruikt, ook al is die research bedoeld voor vrouwen? Het antwoord – dat ‘vrouwelijke muizen hormonen hebben, en daarom “complexer” zouden zijn’ – was koren op Streisands molen. ‘Vrouwen zijn nu eenmaal complex, als zelfs vrouwelijke muizen worden gediscrimineerd, dan is het einde zoek,’ vond ze. En zo kreeg zij – en het door haar gefinancierde onderzoek – haar eigen muis.
Letterlijk en figuurlijk is Barbra Streisand een vrouw met vele gezichten. Voor ­Streisand: In The Camera Eye, een vuistdik salontafelboek dat drie jaar geleden uitkwam, verzamelde James Spada, die eerder een biografie over haar had geschreven, bijna 200 foto’s van Streisand vanaf het begin van haar carrière in de jaren 60 tot nu. Van de coverfoto (Barbra als een 18de eeuwse courtisane in de film On a Clear Day You Can See Forever van Vincente Minnelli uit 1970) tot de laatste (Barbra in gouden gewaad zingend op een podium in Londen tijdens haar laatste Europese tour) zijn stuk voor stuk sensationeel mooie foto’s, waarop Streisand telkens een ander gezicht heeft (meestal van rechts gefotografeerd, haar mooiste kant ontdekte ze ooit zelf) maar zowel in foto’s als in tekst wordt amper een woord gerept over haar maatschappelijke betrokkenheid, haar inzet voor de Democratische Partij, haar betrokkenheid bij het milieu, bij kinderen en de gezondheidszorg. Daar hoort dan ook, fysiek dan, een ander en lang niet zo glamoureus gezicht bij: de Barbra Streisand met een zwart uilenbrilletje, vaak een pet op waaronder heur haar in nonchalante staart of achter haar oren uitsteekt en gekleed in kordate broekpakken. De tomboy Streisand eigenlijk, die we uit Yentl (1982) kennen, de op het boek van Isaac Bashevis Singer gebaseerde film over een joods-Pools meisje (Streisand zelf) dat in een tijd (rond 1900) dat het voor vrouwen verboden was de Talmoed te bestuderen, zich na de dood van haar geliefde vader als jongen verkleedt en aanmeldt op een Talmoedschool. Hoewel de film grotendeels over liefde en romantiek gaat – de als jongen verklede Streisand wordt verliefd op een paar jaar oudere medestudent die op zijn beurt verliefd is op een meisje met wie hij niet mag trouwen – heeft het verhaal een zeer emancipatorisch einde: Yentl gaat naar Amerika om verder te studeren en haar leven, nu als geleerde vrouw, op te pakken. Moraal van het verhaal is dat het voor vrouwen altijd moeilijk, maar nooit onmogelijk is om te bereiken wat je wilt.

Naast het spelen van de hoofdrol regisseerde Streisand de film – het zou haar regiedebuut zijn. Het maken ervan, en vooral de pré-productie, de weg er naar toe, die dertien jaar had geduurd, was in zekere zin Streisands eigen bewustwording geweest dat het voor vrouwen ook toen nog – 80 jaar na de Yentl uit het verhaal –  een stuk moeilijker was dan voor mannen om hetzelfde te bereiken: de pre-productie waarin vooral gezocht werd naar geld dat pas kwam toen ze aankondigde er een muziekfilm van te willen maken waarin ze zelf zou zingen. Het regisseren zelf bleek ook niet makkelijk. Vooral anderen waren kritisch: Streisand zou streng en strak en over-perfectionistisch zijn geweest.

In 1992 zou Streisand haar ervaringen in Hollywood – als actrice, maar vooral als regisseur en producent – kernachtig samenvatten in een beroemd geworden speech over vrouwen en film. ‘Bij een man heet het leiderschap, een vrouw is controlerend,’ was een van de twaalf tegenstellingen die ze benoemde tussen mannen en vrouwen. Met de beweringen, even kernachtig als hilarisch, schudde ze de zaal (en Hollywood) even flink op. Want ja, dat hij wordt gezien als ‘assertief’ en zij als ze zich hetzelfde gedraagt als ‘agressief’ en dat hij ‘strategisch’ wordt genoemd, maar hetzelfde gedrag bij de vrouw ‘manipulatief’ heet – dat was haar wel duidelijk geworden naarmate ze hoger in de rangorde van het filmmaken was gekomen. En voor filmmaken kon je natuurlijk alles invullen: de politiek, de wetenschap, het bedrijfsleven.

Dat Streisand het wel redde, is bijzonder te noemen. Want hoewel ze al jaren een van de grootste  supersterren ter wereld is, die zich kan noemen wat ze wil (in de biografie op haar website staat een opsomming waarin niet alleen actrice, zangeres en regisseur wordt genoemd, maar ook ‘schrijver’, ‘ontwerper’ en ‘fotograaf’) is het haar zeker niet allemaal aan komen waaien. Iedereen die zich voor haar interesseert, kent haar verhaal: geboren en getogen in Brooklyn in een middenstands gezin, dat een flinke armoedeval kreeg te verduren toen Barbra’s – ze was 15 maanden oud – vader stierf. Haar moeder hertrouwde een paar jaar later, haar stiefvader zag Barbra niet zitten en vernederde en pestte haar. Ook haar moeder zag niets in Barbra’s grote plannen. ‘Word maar secretaresse,’ waarop Barbra prompt haar nagels liet groeien, zodat ze nooit zou kunnen typen. Ze wilde acteren, maar bleek in eerste instantie vooral een stem als een nachtegaal te hebben. Via die stem, bemachtigde ze rollen in musicals, zoals Funny Girl, dat later een van de beroemdste films van de jaren 60 zou worden. ­Streisand verbaasde iedereen: eerst toen bleek dat ze kon zingen, vervolgens toen ze ook nog eens goed kon acteren. En regisseren ging haar eveneens goed af. En produceren en nou ja, het gold voor alles wat ze aanpakte eigenlijk. En dan was er de kwestie van haar uiterlijk, kort samengevat: de neus. Was ze nou mooi of niet?

Het Amerikaanse blad Interview omschreef het goed in 1993: ‘As she became more beautiful to us, the world went ugly.’ Het verhaal ging over haar grote politieke betrokkenheid, maar ook over hoe ze jarenlang niet had kunnen optreden voor het grote publiek na een doodsbedreiging van de PLO tijdens een concert in Central Park in 1967 en hoe deze ervaring haar als mens had veranderd en had laten zien hoe belangrijk het is om tóch je stem te laten horen – ook al duurde het na die dag dat ze bevroor op het podium in New York nog bijna 20 jaar voordat ze weer zou optreden.

Dat werd het beroemde One Voice-concert, waarin ze geld (maar liefst vijf miljoen dollar) ophaalde voor de zes Democratische kandidaten. Streisand, van oudsher een liberaal, steunde in de jaren 90 vervolgens Clinton, daarna Obama en tijdens de afgelopen campagne sprong ze in de bres voor Hillary.

Een feministe noemt ze zich niet. Ze kan krachtige vrouwen waarderen: de kracht van koningin Elizabeth II, de intelligentie van Michelle Obama, of Golda Meïr, de eerste minister van Israël tussen 1969 en 1974. Maar altijd omdat het juist kracht is die gepaard gaat met vrouwelijkheid. ‘Vrouwen kunnen veel, ze kunnen boos en vergevingsgezind zijn, ze kunnen promoveren en manicures ondergaan.’

Barbra gaat de barricades op. Ze strijdt tegen onrecht en voor verbetering van de positie van vrouwen, maar ook die van kinderen en van homoseksuelen. Daarnaast is ze actief ten behoeve van milieubehoud en de gezondheidszorg. Brilletje op haar neus, pet op haar hoofd. Maar als ze op het podium staat, schudt ze heur haar los, trekt ze mooiste jurk aan die ze heeft en flirt ze met alles wat los en vast zit. Een vrouw om te bewonderen, met recht.