Vluchtelingen met posttraumatische stressstoornis moet je snel helpen

Ingewikkeld probleem
De problematiek van vluchtelingen is erg ingewikkeld, legt Jongedijk uit: “Ze hebben vaak een opeenstapeling van traumatische ervaringen. Dat begint bij het land van herkomst. Daar zijn ze gevlucht voor oorlog en geweld. Maar ook onderweg maken ze ernstige traumatische ervaringen mee, in de boot of op land. Vervolgens breekt in Nederland de fase aan van onzekerheid over de asielprocedure. Sommige vluchtelingen zitten wel tien jaar in een procedure en dat is extreem stressvol. Hoe langer dat duurt, des te erger worden de psychische stoornissen, want gedurende die tijd kunnen ze niets opbouwen. En dan breekt weer een nieuwe fase aan: ze hebben asiel gekregen en moeten zich zo snel mogelijk aanpassen aan onze maatschappij. Elke fase heeft zijn eigen problemen. Je kunt dat niet allemaal in één keer oplossen.”

Speciale PTSS-app
Volgens Jongedijk is het belangrijk om een Posttraumatische stressstoornis zo vroeg mogelijk te signaleren: “Psychologen weten wel waar ze op moeten letten, maar voor medewerkers van de sociale dienst of consultatiebureaus is dat een stuk lastiger. Daarvoor heeft Centrum’45 samen met anderen een app ontwikkeld. Jongedijk: "Met die app kun je samen met een vluchteling kijken of er een vergroot risico is op PTSS. De app wordt getest binnen een aantal gemeentes. Mensen met PTSS hebben last van verschillende symptomen: ze trekken zich terug, hebben last van concentratieproblemen, zijn angstig, slapen slecht, zijn vermoeid en wantrouwend en herbeleven steeds opnieuw en vaak heel heftig wat ze hebben meegemaakt in nachtmerries en flashbacks. Veel vluchtelingen hebben traumatische ervaringen meegemaakt, maar niet allemaal ontwikkelen ze PTSS. Jongeren zijn bijvoorbeeld vaak veerkrachtiger dan ouderen. Deze app helpt de signalen herkennen en zo snel een passende behandeling te starten.”

‘Psychiaters zijn voor de gekken’
De behandeling van vluchtelingen met PTSS is niet eenvoudig. Onder andere door het cultuurverschil. Jongedijk: “Deze mensen komen uit landen waar repressie is, ook van overheden. Sommigen zijn verhoord en gemarteld. Het beroepsgeheim is daar soms minder belangrijk waardoor er minder vertrouwen is. Ook denken mensen vaker dat psychologische zorg iets is voor de gekken. En ze willen niet gek zijn.”

Taalproblemen en geen tolk
De taalbarrière is ook een grote drempel, legt de psychiater uit: “Je merkt dat zorginstellingen daardoor soms zorg uit de weg gaan. Maar je zal er toch aan moeten, want vluchtelingen gaan niet weg.”

“De afschaffing van de tolkenvergoeding brengt hulpverleners in grote problemen”, vervolgt Jongedijk. Tolken worden nu alleen nog vergoed tijdens de asielprocedure maar ook daarna is het heel hard nodig. Je merkt dat artsen daardoor moeilijker hun behandeling kunnen uitvoeren omdat ze geen goed contact meer kunnen opbouwen met hun patiënten. Samen met de Landelijke Huisartsenvereniging pleiten we er nog steeds voor om die vergoeding permanent terug te krijgen.”

Beboeten is van de gekke
Goede inburgering is van wezenlijk belang, zegt Jongedijk, maar hij vindt het verkeerd om vluchtelingen die de taal niet onder de knie krijgen nu te beboeten of hen het bedrag van hun inburgering terug te laten betalen zoals de overheid heeft besloten. Jongedijk: “Het is van de gekke dat zo te doen. Je creëert er een nieuw probleem mee bovenop alle problemen die ze al hebben. Mensen vertonen doorgaans geen onwil, ze kunnen het écht niet. Als mensen met PTSS of depressie het niet voor elkaar krijgen de taal te leren, moet je ze daar niet voor straffen, maar ze juist helpen. Dit zou je Nederlanders ook niet aandoen. Als iemand met een depressie thuis zit vanwege het overlijden van een partner, dan is die ook niet in staat een bijscholingscursus te volgen.”

Opgeven?
De vraag is echter hoe dat aan te pakken. Moet je deze groep als verloren beschouwen als het echt niet lukt? Nee, zegt Jongedijk: “De Nederlandse taal leren is essentieel. Natuurlijk zal het voor een aantal vluchtelingen altijd moeilijk blijven. Maar we moeten hen niet opgegeven. Je moet deze mensen zo goed mogelijk behandelen en dan na een half jaar of een jaar opnieuw kijken of ze in staat zijn te slagen voor de cursus.”

Kenniscentrum voor vluchtelingen
Een van de dingen waar Jongedijk zich nu voor inzet is een nieuw kenniscentrum voor vluchtelingen: “Dat hebben we met diverse organisaties opgezet om onze ervaring en kennis te behouden en te delen. Dat is nodig, want nu zie je vaak dat hulpverleners eigenlijk niet goed weten wat ze moeten doen. Door onze krachten te bundelen kunnen we nu en in de toekomst betere hulp voor deze mensen opzetten.”

Veerkracht
Jongedijk wil, ondanks de soms zo uitzichtloze situatie van vluchtelingen, ook het positieve niet uit het oog verliezen: “Natuurlijk moeten we ons richten op de klachten en symptomen, maar we moeten ook kijken naar wat deze mensen wél kunnen. Ze zijn soms veerkrachtiger en hebben meer doorzettingsvermogen dan we denken. Neem alleen al de reis die ze hebben gemaakt, met gevaar voor eigen leven. We merken ook, dat als we ze helpen te kijken naar wat er wél goed gaat, ze daar kracht uit putten. Dat werkt bijvoorbeeld erg goed als ze in groepsverband met lotgenoten kunnen praten. Zo kun je de neerwaartse spiraal ombuigen. Door hen een sociaal netwerk te bieden en de traumatische ervaringen een plek te geven in een volledig leven waar ook goede dingen gebeuren.

Bij het begin van de behandeling staan ze vaak met de rug naar de toekomst, en is er alleen maar dat verschrikkelijke verleden. Na behandeling kunnen ze zich vaak ‘omdraaien’ en hun blik ondanks alles meer richten op de toekomst. Dat geeft enorme voldoening”.

Fatale overtocht - het vervolg

Kijk terug: ' Fatale overtocht - het vervolg '