‘Rapport granuliet laat fout op fout zien, maar pakt niet door’

Het rapport van voormalig topambtenaar Wim Kuijken over de stort van granuliet in Over de Maas geeft het beeld van een ‘niet controlerende inspectie’ en een ‘terugtredende overheid’, maar Kuijken pakt niet door, aldus forensisch onderzoeker Ton Diepeveen. De vraag of granuliet grond is, wordt niet beantwoord in het rapport, zegt wethouder Ans Mol van de gemeente West Maas en Waal.

Staatssecretaris Stientje van Veldhoven gaf eind maart de opdracht aan Kuijken om onderzoek te doen naar de besluitvorming in de kwestie. Dat deed ze naar aanleiding van de uitzending van Zembla over de omstreden stort van granuliet in natuurplas Over de Maas.

Geen goede aansturing
Kuijken schrijft over het besluitvormingsproces binnen het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat dat het “geen goede aansturing kende en onduidelijkheden liet zien in rollen en verantwoordelijkheden. Ook was er intern een gebrekkige afstemming en communicatie.”

Milieuchemicus Joop Harmsen noemt deze uitspraken van Kuijken “duidelijk”: “Kuijken stelt dat het huidige stelsel is versnipperd; ieder doet ‘zijn ding’. Publieke, nationale sturing is er nauwelijks.”

Diepeveen vindt, ondanks de kritische opmerkingen over het proces, dat het rapport van Kuijken tekortschiet. “Ik vind nog steeds dat de rijksrecherche onderzoek moet doen, dit geeft nog geen beeld van hoe het is gegaan op topniveau.”

Belangen en lobby
In de Zembla-uitzending ‘de Afvaldump door Rijkswaterstaat’ wordt duidelijk dat de belangen en de lobby van GIB, het bedrijf dat het granuliet in Over de Maas wilde storten, een belangrijke rol speelde in het hele besluitvormingsproces. Zembla onthulde dat de top van Rijkswaterstaat werknemers onder druk heeft gezet om de stort van granuliet in Over de Maas goed te keuren.

In zijn onderzoek schrijft Kuijken onder andere: “De belangen van de producent waren, zo bleek uit de stukken, een factor in de besluitvorming. Maar deze gaven, zo blijkt uit mijn onderzoek, volgens de betrokkenen niet de doorslag bij de uiteindelijke beslissing van het ministerie om granuliet als grond te blijven beschouwen.”

Kuijken benaderde verschillende partijen voor zijn onderzoek en heeft ook gesproken met Gustaaf Biezeveld. Die is kritisch op de werkwijze van Kuijken: “Het valt mij op dat Kuijken GIB en de gesprekspartners binnen het ministerie op hun woord gelooft, zonder hierbij de kanttekening te maken dat hij zich realiseert dat de betrokkenen er geen enkel belang bij hadden om tegenover hem open kaart te spelen.”

'Ik snap niet wat staatssecretaris heeft gelezen'
Staatssecretaris Van Veldhoven concludeert op basis van het rapport van Kuijken dat niet alleen het ministerie, maar ook Kuijken tot de conclusie komt dat granuliet grond is. Dat schrijft ze in een brief aan de Tweede Kamer over het rapport.

Wethouder Ans Mol van West Maas en Waal bestudeerde hetzelfde rapport en zegt: “Ik snap niet wat zij heeft gelezen.” Volgens Mol vertelt Kuijken alleen hoe het besluit om granuliet als grond te beschouwen tot stand is gekomen, maar onderschrijft hij niet dat het grond is. “Kuijken onthoudt zich duidelijk van een mening over aard van granuliet.”

De vraag of granuliet grond of een bouwstof is, is cruciaal, omdat een bouwstof niet mag worden toegepast bij het minder diep maken van een natuurplas.

Kankerverwekkende stof
Voormalig milieuofficier Gustaaf Biezeveld vindt dat Kuijken eraan voorbij gaat dat de chemische stof flocculant/polyacrylamide in granuliet zit. “Hij benoemt dit wel in het rapport, maar vindt dit geen belemmering voor de kwalificatie grond.”

Volgens Kuijken werd in 2018 voor het eerst binnen het ministerie geconstateerd dat het bindmiddel flocculant wordt toegevoegd aan granuliet. Die constatering “lijkt de gamechanger te zijn” waardoor medewerkers van het ministerie vanaf dat moment van mening zijn dat granuliet geen grond is maar een bouwstof, schrijft Kuijken.

Wethouder Ans Mol zegt daarover: “In grote lijnen is dit het verhaal wat bevestigd waar het probleem zit. Granuliet werd eerst als grond beschouwd, onder een certificaat dat het best passend was, maar toen had niemand ooit nog van flocculant gehoord. Pas als ze in 2018 ontdekken dat er flocculant aan granuliet wordt toegevoegd, wordt het oordeel bijgesteld en vinden specialisten het geen grond, maar een bouwstof.”

Later is, zo bleek in de uitzending van Zembla, onder druk van de top van Rijkswaterstaat, alsnog bepaald dat granuliet grond is en is de eerder afgewezen storting in Over de Maas, toch nog goedgekeurd.

Onderzoek in opdracht GIB
Kuijken verwijst vervolgens naar een onderzoek dat GIB, het bedrijf achter de granulietstort, heeft uit laten voeren. Uit dat onderzoek blijkt volgens Kuijken dat er “geen enkele indicatie is dat dit flocculant milieuhygiënische risico’s met zich mee brengt.” Biezeveld benadrukt dat het onderzoek een opdracht was van GIB en dat nergens uit blijkt dat het is begeleid door een onafhankelijke commissie.

Het bedrijf GIB vindt dat Kuijken en zijn team een goed en evenwichtig rapport hebben gemaakt. “Heel knap hoe zij in een relatief korte tijd dit complexe dossier hebben weten te analyseren. Wij gaan verder niet via de media discussiëren over de inhoud. Het rapport is geschreven voor de Tweede Kamer en we wachten de discussie daar af”, zo zegt een woordvoerder van het bedrijf tegen Zembla.

Plassenbeleid te veel gericht op economisch verdienmodel
Natuurplassen zoals Over de Maas worden minder diep gemaakt, omdat dit beter zou zijn voor de ontwikkeling van natuur. Kuijken vindt dat het diepe plassenbeleid nu te veel gericht is op het economische verdienmodel van verondiepen. “Er moet meer aandacht zijn voor de ecologie”, zegt hij. Hij doet onder meer de aanbeveling om per project een stuurgroep in te stellen met alle betrokkenen, onder wie niet alleen bedrijven en betrokken instanties, maar ook publieke partijen, zoals omwonenden. 

De staatssecretaris zegt daarover dat er al een onderzoek loopt naar dit proces, maar dat ze de aanbevelingen van Kuijken zeer serieus neemt : “Ik zal ook aandacht besteden aan de betrokkenheid van de omwonenden, medeoverheden en private partijen bij de voorbereiding en de uitvoering van de verondieping en de bredere beleidsmatige context.”

Zembla maakte eerder een uitzending over verondiepen. Kijk de uitzending 'Gokken met bagger' terug.

Rectificatieverplichting Zembla 

De Rechtbank Den Haag heeft bij vonnis van 31 augustus 2022 geoordeeld dat Zembla onrechtmatig (want niet met de van Zembla te verwachten zorgvuldigheid) tegenover het bedrijf Graniet Import Benelux (ook handelend onder de naam Bontrup) heeft gehandeld door de door Gustaaf Biezeveld gedane uitspraken over het opzettelijk plegen van strafbare feiten door het bedrijf Bontrup in de uitzending van 6 februari 2020 op te nemen. Dit echter zonder voldoende feitelijke basis en op de ongenuanceerde en onvoorwaardelijke wijze zoals Zembla dat toen heeft gedaan. De rechtbank Den Haag heeft BNNVARA / Zembla bevolen deze rectificatie te plaatsen.