Is sleutelen aan ons voedsel wel zo’n goed idee?

De Europese Commissie wil wetgeving rond genetisch aangepast voedsel versoepelen. Dat werd deze zomer bekend. Zembla maakte eerder dit jaar de uitzending Sleutelen aan zaad – want is sleutelen aan ons voedsel wel zo’n goed idee?

Uit onderzoek van Zembla bleek dat wetenschappers van de Wageningen Universiteit en Research (WUR) en Universiteit Utrecht zich actief inzetten om de strenge Europese regels rond genetisch modificeren te versoepelen. Hierbij maakten ze gebruik van ‘simplistische’ en ‘misleidende’ claims over de vermeende voordelen van gentechnologie voor de verduurzaming van de landbouw.

Critici stellen dat deze wetenschappers worden beïnvloed door bedrijven, die vaak flink investeren in onderzoeken van de universiteiten. Hoogleraar Esther Turnhout van de Universiteit Twente noemt deze afhankelijkheid van bedrijven ‘zorgelijk.’

Demissionair minister Robbert Dijkgraaf (OCW) sprak na de uitzending zijn zorgen uit “dat de belangen van wetenschap en bedrijven teveel door elkaar lopen.” Hij stelt: “Ik vind dat universiteiten hier kritischer naar moeten kijken en de onafhankelijkheid van hun medewerkers beter moeten borgen.”

Huidige Europese wetgeving maakt het gebruik van genetische modificatie moeilijk, waardoor de techniek in Europa weinig wordt gebruikt. Eén van de nieuwe technieken is CRISPR-Cas. Daarmee kan het DNA van een plant worden aangepast. Volgens voorstanders van deze Nobelprijswinnende techniek is voedsel beter bestand tegen klimaatverandering, is er minder landbouwgif nodig en blijft er voldoende eten voor de wereldbevolking.

Zembla reisde naar Argentinië om te bekijken wat de gevolgen zijn van het gebruik van gentechnologie in de landbouw. Dit land behoort tot één van de grootste soja-exporteurs ter wereld, met dank aan genetische modificatie (GMO). De keerzijde van dit commerciële succes: meer onkruid, minder boeren.

Biologische boeren en voedingswinkels kwamen in opstand tegen de deregulering van gentech voedsel in Europa. Ze zamelden tienduizenden handtekeningen in met de petitie 'houd ons voedsel gentechvrij'. Volgens de ondertekenaars dreigen de nieuwe plannen van Europa het einde te betekenen van de biologisch geteelde gewassen die nu nog gentech vrij zijn. Voor de biologische sector is het onbestaanbaar om direct op DNA niveau in te grijpen, stelt een woordvoerder. En als in velden rond een biologische boerderij GMO-technieken gebruikt worden, bestaat het risico dat de biologische velden daarmee vermengd raken en kruisbestuiving plaatsvindt. De planten die de bioboer verbouwd, zouden dan niet meer gentech vrij zijn.

De biologische boeren willen dat voortaan op de etiketten in de supermarkt komt te staan of genetische technieken zijn toegepast bij de productie.

Eind oktober 2023 werd vervolgens door de Tweede Kamer een motie van de Partij voor de Dieren aangenomen. Daarin staat dat biologische voeding vrij moet blijven van gentechnologie. Hoe het nieuwe kabinet na de verkiezingen uitvoering gaat geven aan deze motie is nog onbekend.

Europarlementariër Bas Eickhout (Groenlinks) is kritisch over het voorstel van de Europese Commissie: “De Commissie claimt dat genetische modificatie gaat helpen om minder pesticiden te gebruiken, maar tot nog toe is dat vooral wensdenken. Tot nu toe zien we dat genetische modificatie juist leidt tot het gebruik van veel méér giftige pesticiden. We moeten echt uitkijken dat dit niet leidt tot een nog verdere intensivering van de landbouw, terwijl de natuur in Europa gewoon verder verslechtert. Innovatie lost niet alles op en dat is wel de boodschap die hier vanuit gaat." 

Het voorstel wordt voorlopig nog niet ingevoerd. Het Europees Parlement én de EU-landen moeten het nog eens worden over de nieuwe plannen en onderhandelen met elkaar over de uiteindelijke wetten. De kans is klein dat wetgeving wordt aangepast vóór de Europese verkiezingen in juni 2024.

Donderdag 23 november is de uitzending van Zembla opnieuw te zien om 20.25 op NPO 2.

Luister de twee podcasts die Zembla maakte over dit onderzoek:
•De grote belangen achter het voedsel op jouw bord
•De misleidende lobby voor genetisch gemodificeerd voedsel