WATLAS: unieke en toegankelijke techniek om wadvogels te volgen

Jaren is gewerkt aan een unieke techniek om kleine vogels in de westelijke Waddenzee te kunnen volgen. Het monitoren van vogels is heel belangrijk als je wilt weten wat er gebeurt met het leven in de Waddenzee. Zeker nu het ecosysteem verandert door klimaatverandering en andere menselijke invloeden. Het vogelvolgsysteem WATLAS is vanaf dit jaar beschikbaar voor iedereen die het in wil zetten voor vogelonderzoek en de onderzoeksgegevens kunnen door iedereen gebruikt worden.

Een stijgende zeespiegel, hittegolven in het zeewater, verstoring door toeristen of bodemdaling door zoutwinning. Dat is een deel van de uitdagingen waar de Waddenzee voor staat. Allert Bijleveld en zijn team, ecologen bij het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ), brengen al jaren in beeld hoe dit soort ontwikkelingen het leven in de Waddenzee veranderen. Ze beïnvloeden bijvoorbeeld het leven van bodemdiertjes. En daarmee het leven van de vogels op het wad. Wat gaan vogels doen als de wadplaten waar ze hun eten vinden niet meer droog zullen vallen door zeespiegelstijging samen met lokale bodemdaling.

“De informatie die we al jaren verzamelen van het bodemleven en het vogelgedrag zijn beschikbaar voor overheden en bedrijven,” zegt Bijleveld. “Het bodemleven wordt al jaren in kaart gebracht doordat onderzoekers jaarlijks duizenden bodemmonsters nemen en vergelijken met voorgaande jaren. Natuurbeheer en vergunningenbeleid in de Waddenzee kunnen enorm verbeteren als meer gebruik van onze data wordt gemaakt. Helemaal als we WATLAS gaan opschalen naar de hele Waddenzee.”

Het WATLAS-systeem volgt vogels die van piepkleine zendertjes worden voorzien. Het gaat hier niet alleen om grote vogels zoals lepelaars die ook met andere technieken gevolgd kunnen worden. Het unieke van dit systeem is dat onderzoekers juist ook de kleinste vogels zoals strandplevieren, drieteenstrandlopers en bonte strandlopers kunnen volgen. De vogels krijgen een zendertje van een gram op hun rug geplakt. Daar merken ze bijna niks van. Het zendertje blijft enkele maanden zitten tot het eraf valt als de vogels in de rui zijn en nieuwe veren krijgen. De ontvangers van WATLAS staan nu verspreid rond het westelijk deel van de Waddenzee en bepalen de positie van de vogels elke paar seconden tot op de meter nauwkeurig.

Bijleveld: “Een paar keer per jaar vangen we honderden vogels op het wad en voorzien we ze van een zendertje. Dat is zwaar nachtelijk werk op het wad. Daarna doet het systeem de rest. Van achter mijn bureau kan ik de vogels volgen. Ik kan hun posities vergelijken met het getij in de Waddenzee. Zo kunnen we hun voedselzoekgedrag en hun gebruik van het gebied analyseren.”

Over de jaren heeft Bijleveld met zijn team al verschillende ontdekkingen gedaan aan het gedrag van Kanoeten. In de komende jaren zal klimaatverandering steeds duidelijker effecten hebben op wadvogels. De vraag is of hun gedrag ze in staat stelt zich aan te passen aan veranderingen. “Ons team ontdekte bijvoorbeeld dat avontuurlijk ingestelde individuen nieuwe voedselbronnen vinden die volgers in de groep later over zouden kunnen nemen,” aldus Bijleveld. “Nu WATLAS beproefd is met kanoeten, volgen we meerdere vogelsoorten zoals wulpen en de meest voorkomende vogel in de Wadden, de bonte strandloper.”

De kleine zendertjes worden nu seriematig gebouwd. De kinderziekten zijn eruit en ze vergen minder onderhoud. Bijleveld heeft de ambitie met ondersteuning van het Waddenfonds het WATLAS-systeem uit te breiden over de hele Nederlandse Waddenzee. De datasets van de afgelopen jaren zijn beschikbaar voor overheden, onderzoekers en bedrijven. Samen met de datasets over het bodemleven, biedt dat nieuwe mogelijkheden voor milieueffectrapportages, handhaving en natuurbeheer in de Waddenzee.

Bron: NIOZ