Visstand schommelt mee met zeewater temperatuur

Jaar-tot-jaar schommelingen in zeewatertemperatuur zijn deels verantwoordelijk voor het veel langzamere op en neer gaan van de stand van zeevissen. Dit blijkt uit een wereldwijde modelstudie, geleid door Peter van der Sleen van Wageningen University.

Visbiologen hebben al eeuwenlang trage schommelingen in de visstand waargenomen, maar de oorzaken bleven onduidelijk. Deze studie laat voor het eerst zien dat schommelingen op tijdschalen van decennia van nature aanwezig zijn in vispopulaties door hun gevoeligheid voor watertemperatuur. Die gevoeligheid wordt vertraagd door de levensduur van de vissoort en zijn positie in de voedselketen: bij kortlevende vissen die leven van plankton leidt een gunstig jaar snel tot populatiegroei; bij langlevende roofvissen is dat effect sterk vertraagd.

De basis voor deze studie werd gelegd in onderzoek naar jaarringen van vissen. Van der Sleen: ‘Het klinkt misschien vreemd, jaarringen van vissen, maar vissen vormen – net als bomen – ook groeiringen. Dat doen ze in het ‘otoliet’, een botachtige structuur in hun evenwichtsorgaan. Een goed jaar voor een vis leidt tot een brede ring; een slecht jaar tot een smalle.”

Op basis van deze jaarringgegevens hebben de onderzoekers het verband gelegd tussen zeewatertemperatuur en visgroei. “Ik heb bij deze jaarringstudies dankbaar gebruik gemaakt van de ervaringen tijdens mijn promotieonderzoek naar jaarringen van bomen”, legt van der Sleen uit. “Het was voor mij een eyeopener om te ontdekken hoe gevoelig visgroei is voor schommelingen in omgevingsfactoren, zoals temperatuur. Groeiritmiek kwam voor sommige onderzochte vissoorten bijna perfect overeen met de ritmiek van het klimaat in hun leefgebied.”

Maar daarmee waren de trage schommelingen in vispopulaties nog niet verklaard: “Wat een individuele vis doet, qua groei, is natuurlijk niet persé hetzelfde als de groei van een populatie in zijn geheel. Er is veel baanbrekend theoretisch onderzoek verricht naar het effect van demografische factoren, zoals de levensduur van een soort, op schommelingen in populatiedichtheid. De inzichten uit dat vakgebied wilden we combineren met onze resultaten op basis van visotolieten.”

De volgende stap van de onderzoekers was om de groei van individuele vissen op te schalen naar die van populaties. Van der Sleen: “Door gebrek aan data voor die duizenden zeevissoorten die we wilden onderzoeken, hebben we simpele mathematische modellen opgesteld waarin het effect van jaar-tot-jaar fluctuaties in temperatuur op vispopulaties wordt gesimuleerd op basis van de geschatte levensduur en het trofische niveau, de positie in de voedselketen. Tot onze verbazing bleek dat de langzame fluctuaties in visstand die we simuleerden heel goed overeenkwamen met de waargenomen variatie in visstanden. Onze aanpak blijkt veelbelovend te zijn.”

De resultaten kunnen ook inzicht geven in de effecten van klimaatverandering op de stand van zeevissen. Klimaatverandering zal in zeeën en oceanen niet alleen leiden tot geleidelijke toename van de watertemperatuur, maar ook tot sterkere jaar-tot-jaar fluctuaties. De onderzoekers hebben daarom ook modelsimulaties gedaan van klimaatscenario’s. Van der Sleen: “Die simulaties stemmen niet hoopvol: klimaatverandering zal visstanden sterker doen laten schommelen, met grote gevolgen voor de ecologie en de visserij.”