Varenwalhalla

Hoewel we in Nederland geen hooggebergte van enige betekenis hebben, hebben we wel het equivalent van rotsen, namelijk muren. En daar groeien ook rotsplanten. Vaak zijn dat (korst)mossen of varens, planten die zich met hun lichte sporen over honderden kilometers kunnen verspreiden, anders dan zaadplanten met hun veel zwaardere zaden. Geen edelweiss dus op de kademuur.

Een absolute toplocatie voor veel varens blijkt de waterput: niet alleen lekker stenig, maar ook schemerig en vochtig; een waar varenwalhalla. Een waterput voor de deur had je vroeger om aan schoon drinkwater te komen. Tegenwoordig is het meer een nostalgisch relict of een pittoresk tuinelement in bepaalde delen van Nederland, zoals in landelijk Gelderland, waar er nog honderden te vinden zijn.

Toen plantenonderzoeker Benno te Linde een paar jaar geleden bij toeval over de rand van een waterput in Doetinchem keek, zag hij daar een prachtige stijve naaldvaren. Hierdoor geïntrigeerd dook hij met collega Louis-Jan van den Berg alle 700 waterputten van Gelderland in en met z’n tweetjes vonden ze in die putten vrijwel alle varensoorten die er in ons land voorkomen

Krachtpatser 
In bijna een kwart van de waterputten groeit de vrij zeldzame tongvaren. Deze soort komt zelfs nog vaker voor dan gewonere soorten als wijfjesvaren en mannetjesvaren. En nu, een paar jaar na de eerste inventarisatie, blijkt de tongvaren een echte krachtpatser. Andere varens die in dezelfde put proberen te groeien, worden zonder pardon weggedrukt.

Andere zeldzame soorten die in de putten groeien zijn zwartsteel, schubvaren, steenbreekvaren, stijve naaldvaren en zachte naaldvaren. Ook zijn er een paar exotische soorten gevonden, zoals de uit het Middellandse Zeegebied  afkomstige lintvaren, de Oost-Aziatische ijzervaren en de uit Noord-Amerika afkomstige hoefijzervaren.

Het bouwmateriaal van de put is doorslaggevend voor wat er wil groeien. Gewone baksteen is zeer geschikt. Los gestapelde stenen zijn weer fijner dan met hard cement gevoegde stenen. Het minst geschikt zijn putten die bestaan uit gestapelde betonringen: daar kunnen de varens alleen groeien in de kleine ruimte tussen de ringen.

Een put hoeft niet per se oud te zijn voor een varen: ook als een put wordt gerestaureerd of opnieuw wordt opgebouwd, weten de varens hem al heel snel te vinden. Sterker: in opnieuw uitgegraven putten groeien opmerkelijk veel varensoorten.

Jaar van de muurplanten
Floron heeft 2015 uitgeroepen tot het jaar van de muurplanten. Een zoekkaart is binnenkort te vinden op hun website .