Van tabaksplantage tot natuurgebied

Plantage Willem III van Utrechts Landschap is een uniek natuurgebied. Heide en bos, open droge graslanden en natte uiterwaarden volgen elkaar op. Op deze zuidflank van de Utrechtse Heuvelrug kan het erg warm worden. Daarom konden hier meer dan 150 jaar geleden tabaksplanten groeien. Maar dat heuvelachtige landschap kent juist een koud verleden.

Het glooiende afwisselende landschap van Plantage Willem III heeft een bijzondere ontstaansgeschiedenis. In de voorlaatste ijstijd werd de zandgrond hier door het kruipende landijs opgestuwd waardoor de Utrechtse Heuvelrug ontstond. Tijdens de laatste ijstijd, zo’n 115.000 tot 10.00 jaar geleden, bereikte het ijs ons land niet, maar was de grond wel bevroren.

Doordat de bodem permanent bevroren was konden smeltwater en regenwater niet door de ondergrond wegzakken. Het water stroomde van helling van de stuwwal af en sneed zo diepe dalen uit. Het sneeuwsmeltwaterdal is nu een aardkundig monument.

Tot het midden van de negentiende eeuw werd het gebied gebruikt door boeren, vooral als graasgebied voor het vee. De zandgronden waren namelijk erg voedselarm. Maar vanaf 1853 kwam daar verandering in, want toen werd het gebied gebruikt als tabaksplantage: Plantage Willem III. Na enkele tientallen jaren kwam er alweer een eind aan de tabaksteelt. De plantages in Nederlands-Indië leverden meer op en het tabaksmozaïekvirus richtte veel schade aan. Op de tabaksschuur na is er weinig van die tijd overgebleven.

Toch danken we nu het open landschap aan die tijd, legt boswachter Maarten den Hartigh uit. Want rond de tijd dat de tabaksplantage in gebruik was, werden andere delen van de Utrechtse Heuvelrug juist beplant met bomen.

Sinds 1995 is de plantage een natuurgebied. De open structuur met graslanden willen ze graag behouden. Daarom lopen er nu galloways rond, net als konikspaarden en damherten. Ook komen er reeën voor. Al die grazers houden het gebied op een natuurlijke manier open.

Kijk de uitzending Vroege Vogels TV over Plantage Willem III op zaterdag 1 oktober om 19.50 uur op NPO 2!