Tien jaar zeearenden

Het wordt dit jaar alweer voor het elfde jaar dat er zeearenden in ons land broeden. Waar jaren geleden nog werd gedacht dat deze giganten alleen met hulp naar ons land zouden komen, gingen ze in 2006 spontaan in ons land broeden, in de Oostvaardersplassen.

Sinds vorig jaar is daar nog meer succes bijgekomen. Ook de visarend heeft toen voor het eerst succesvol gebroed in de Biesbosch. En dit jaar lijkt die 'broedpopulatie te verdubbelen': er is nóg een nestelend paartje visarenden in de Biesbosch neergestreken. Gaat de visarend de zeearend volgen?

Dit is een samenvatting uit het zeearendenrapport van Stef van Rijn en Jasja Dekker.

Het complete rapport staat hier

Vanaf 2006 broedt de Zeearend jaarlijks succesvol in de Oostvaardersplassen en vanaf 2010, 2011 en 2012 ook in respectievelijk het gebied van de IJsselmonding en het Zwarte Meer, het Lauwersmeergebied en de Biesbosch. In recente jaren breidt de Zeearend zich verder uit naar andere grootschalige wetlands in laag Nederland, waaronder de randmeren, de meren in Noord- Nederland en de grote rivieren. Voor de beheerders van deze grootschalige wetlands, zoals Staatsbosbeheer, is kennis over de Zeearend van belang om keuzes te kunnen maken in het beheer van deze gebieden. In dit rapport wordt eerst op basis van de Europese literatuur het populatieherstel, broedsucces, dieet en dispersie/migratie van de Zeearend in Europa beschreven. Vervolgens is het vestigingspatroon, het broedsucces en het dieet van de Zeearend in Nederland uit de periode 2006-2016 uitgewerkt. 

De eerste in Nederland gevestigde Zeearend broedde in de Oostvaardersplassen in 2006. Op basis van ringen die werden afgelezen in de eerste periode van de vestigingsfase in Nederland (2006- 2011) bleek dat de vogels uit Noord-Duitsland afkomstig waren. In de tweede periode van vestiging (2011-2016) bleek dat in 80% van de gevallen de vogels in Nederland waren geboren, met name afkomstig uit de Oostvaardersplassen. Hoewel de meeste in Nederland geringde vogels in Nederland zelf worden teruggezien, dispergeert of migreert een deel ook naar Duitsland. Er is dus sprake van enige uitwisseling. 

Het broedsucces van de in Nederland broedende Zeearenden is langzaam toegenomen en ligt thans op een niveau dat vergelijkbaar is met het broedsucces in goede broedgebieden van naburige en Scandinavische landen. Een klein deel van de broedpogingen mislukt of leidt niet tot broedsels. Wat er na het uitvliegen met de jongen gebeurt, is slechts deels bekend. Een aantal in Nederland geboren dieren is met enige regelmatig teruggezien, en een aantal dieren heeft zich op (potentiële) broedplaatsen gevestigd. Wat de werkelijke grootte van de overleving is en wat de belangrijkste risicofactoren zijn, is niet duidelijk. In het buitenland zijn vergiftiging door lood (via munitie in aangeschoten wild), kwik of PCB’s (via voedsel), en aanvaringen met auto’s, treinen, windturbines en hoogspanningsleidingen de belangrijkste risicofactoren. 

De Nederlandse Zeearenden kennen een dieet dat vergelijkbaar is met vogels uit naburige populaties: vooral watervogels en vis, aangevuld met zoogdieren en aas (grofwild). Het dieet van Zeearenden uit de Oostvaardersplassen, de IJsselmonding en het Lauwersmeer lijkt erg op elkaar met een substantieel deel watervogels en vissen, maar de verschillen in dieet tussen de regio’s zijn groter als er nader wordt gekeken naar de soorten watervogels en vissen. Van de watervogels is het aandeel Grauwe Ganzen erg groot in de Oostvaardersplassen en het Lauwersmeer, in de IJsselmonding is het aandeel geconsumeerde Grauwe Ganzen echter nul. In dat gebied worden vaker Meerkoeten gegeten, aangevuld met Futen.  

De Zeearend neemt in aantal toe, en nakomelingen van Nederlandse broedparen nemen, mogelijk met dieren uit omringende landen, nieuwe broedgebieden in Nederland in gebruik. De nieuwe broedparen zijn vooral te verwachten in de gebieden met in de laatste jaren concentraties van waarnemingen, zowel van overwinterende als overzomerende vogels. Wat er zal gebeuren als de geschikte broedplaatsen in Nederland allemaal bezet zijn is de vraag. Als het broedsucces groot is en de overleving van zowel jongen als adulten hoog, dan kan de Nederlandse populatie mogelijk als bron gaan functioneren voor naburige populaties. 

Vroege Vogels TV maakte afgelopen week een item over de opkomst van de zeearend in Nederland.