Rusland: overvloed aan water

Rusland bezit zeer veel rivieren, men schat ca. 100.000. Veel van die rivieren zijn niet te bevaren, maar vormen wel een geweldig waterkrachtpotentieel, vooral de rivieren in Siberië. Het scheepvaartverkeer op de grote rivieren van Europees Rusland en Siberië heeft het moeilijk door de lange perioden dat de rivieren ijs voeren. In Europees Rusland duurt de ijsperiode 100 à 135 dagen; de mondingen van de Siberische rivieren zijn gedurende 190 dagen (Ob) tot 260 dagen (Lena) dichtgevroren.

In het voorjaar treden zowel bij de Europese als bij de Siberische rivieren grote overstromingen op door het grote smeltwateraanbod en, bij de Siberische rivieren, door opstuwing van het rivierpeil door het mondingsijs. De Wolga is de langste rivier van Europa (3531 km). Andere belangrijke rivieren zijn de Oeral (2428 km) en in het Aziatische gedeelte van Rusland de Lena (4313 km), de Irtysch (4248 km) en de Ob (3650 km).

Rusland bezit een groot aantal meren (ca. 270.000), waaronder er vijf een oppervlakte van meer dan 1000 km2 hebben. De grootste meren zijn het Bajkalmeer bij Irkoetsk en het Ladogameer bij St.-Petersburg; andere bekende meren zijn de Kaspische Zee en het Aralmeer. De meren en moerassen van de Siberische laagvlakte zijn een gevolg van de gebrekkige drainage en van het voorkomen van bevroren bodems die de infiltratie van smelt- en regenwater tegenhouden. Verder zijn er nog een aantal kunstmatige stuwmeren met een totale oppervlakte van ca. 70.000 km2.

De kanalen dienen vooral de scheepvaart. Via de kanalen van het Wolgasysteem staan de Witte Zee, de Oostzee en de Zwarte Zee met elkaar in verbinding.

Het Aralmeer is vanaf de jaren 60 aanzienlijk kleiner geworden. De uitdroging van het meer wordt beschouwd als een van de grootste milieurampen van onze tijd. Het zoetwatermeer, dat het Aralmeer aan het begin van de 20e eeuw nog was, is inmiddels voor de helft veranderd in een zoutwoestijn en voor de helft in een zoutwatermeer. Voornaamste oorzaak is de irrigatie ten behoeve van de katoenteelt, die veel water aan de aanvoerende rivieren onttrekt. In 1987 veranderde het krimpende meer in twee delen; het noordelijke en het zuidelijke Aralmeer. Om de twee delen weer met elkaar te verbinden werd een kanaal gegraven.

Volgens de laatste metingen (door een Russisch-Oezbeekse expeditie in november 2002) bedraagt het absolute niveau van het Aralmeer tegenwoordig 30 meter en 47 centimeter. Het oorspronkelijke niveau (rond 1900) bedroeg 53,5 meter. Sinds de jaren '60 is het waterniveau dus gedaald met 23 meter, de oppervlakte is bijna vijf keer kleiner geworden en gemiddelde diepte is gehalveerd.

In het Aralmeer ligt het eiland Vozrozhdeniye. Vanwege zijn geïsoleerde ligging werd het sinds 1952 door de Sovjet-Unie gebruikt om er biologische wapens te ontwikkelen en in de open lucht te testen. Op het eiland ligt op (nog) geheime locaties antrax begraven. Naast antrax is er op het eiland ook met andere biologische wapens gewerkt. Door het uitdrogen van het Aralmeer zal er op den duur een landengte ontstaan en zal het eiland zijn geïsoleerde ligging verliezen. Daarmee wordt het eiland voor dieren en mensen eenvoudig toegankelijk en ontstaat het risico van een antraxuitbraak. Hetzij onbedoeld door dieren of bedoeld door terroristen. Het eiland is feitelijk een tikkende tijdbom en zou opgeruimd en schoongemaakt moeten worden.

Het Bajkalmeer is ongeveer 25 miljoen oud en daarmee mogelijk het oudste meer ter wereld. Het meer heeft een oppervlakte van 31.500 km2 en een kustlijn van 2000 km lengte. Qua oppervlakte is het Bajkalmeer het achtste meer ter wereld.

Het is het diepste meer ter wereld met een diepte van 1600 meter en bevat ca. 31.500 km2 water, evenveel als alle grote Noord-Amerikaanse meren bij elkaar en een vijfde van al het zoete water op aarde. Er stromen 336 rivieren in het meer uit, maar het heeft maar één afvoerrivier, de Angara. Het meer telt ca. 45 eilanden, waarvan Olkhon het grootste is met zelfs een 1268 meter hoge berg.